Τα Ευρωπαϊκά Σχολεία της Θεσσαλονίκης (1888-1943): πολιτιστική και κοινωνική τομή σε πόλη της ύστερης αυτοκρατορίας

Abstract

Main target of the thesis is to study the presence and the role of the European schools of Thessaloniki as an important factor in the mingling and the coexistence of the different ethnic communities of the city. That was something that contributed significantly in the creation of a new cosmopolitan – multicultural identity. The most important unifying element in this process was the presence of the thriving Jewish community. As a work hypothesis the thesis argues that the European schools beyond the creation of a multicultural – cosmopolitan identity, were attracting pupils from the middle and upper class of the city and that is why they are considered as class oriented. In the same hypothesis it is considered that the bourgeois of Thessaloniki were acting beyond the limitations and borders of the ethnic communities and they were supporting the operation of the international schools because by this way a positive environment of economic and social activities was created. The bourgeois were considered to be the most favored by this development. In the same frame the thesis examines the role of the Great Powers and their influence in the schools, using them as a tool of cultural penetration. Another research objective is to examine comparatively the operation of the international educational institutions in the ports of the Ottoman Empirein order to identify if the international schools have contributed in the creation and the mingling of an extrovert bourgeoisie class that was acting more with class orientation and less with ethnic criteria. The thesis was based extensively in primary archive material with research in Italian, French, Greek and German archives. In the conclusions it is mentioned that indeed the European schools of Thessaloniki performed a cultural and social innovation in a city that from an important port of a big but extremely weak empire turns into a city of a rather small state with homogeneous characteristics. The European educational institutions contributed significantly inthe coexistence of the different ethnic communities of the city whilst they were considered a privileged place of pupils originating from the middle and upper social class. The ports of Levant (Smyrna, Beirut, Alexandria) showed similar characteristics with those of Thessaloniki in terms of the operation of the international schools and the mingle of the different ethnic communities.

Στόχος της διατριβής είναι να εμβαθύνει στην παρουσία και τον ρόλο των ευρωπαϊκών σχολείων στην Θεσσαλονίκη ως πόλου συγχρωτισμού και συνύπαρξης των διάφορων κοινοτήτων, κάτι που συνέβαλλε στη διαμόρφωση μιας νέας κοσμοπολιτικής ταυτότητας. Σημαντικό ενοποιητικό στοιχείο στην προσπάθεια τούτη ήταν η παρουσία της πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Ως υπόθεση εργασίας θεωρείται ότι τα ευρωπαϊκά σχολεία πέρα από την διαμόρφωση μιας πολυπολιτισμικής ταυτότητας, προσήλκυαν μαθητές από την αστική τάξη της Θεσσαλονίκης και γι αυτό είχαν ταξικό χαρακτήρα. Στην ίδια υπόθεση θεωρείται ότι οι αστοί της Θεσσαλονίκης κινούνταν υπεράνω των κοινοτικών περιορισμών και ευνοούσαν την λειτουργία των διεθνών σχολείων γιατί με αυτό τον τρόπο δημιουργείτο ένα ευνοϊκό πλαίσιο οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων χωρίς αποκλεισμούς. Οι ίδιοι οι αστοί θα ήταν οι πλέον ευνοημένοι των εξελίξεων. Στο ίδιο πλαίσιο εξετάζεται και ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων και ο βαθμός εκμετάλλευσης των σχολείων ως μέσου διείσδυσης και απόκτησης ερεισμάτων. Επίσης ερευνητικό στόχο αποτελεί η συγκριτική εξέταση της παρουσίας των ευρωπαϊκών σχολικών ιδρυμάτων σε πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η διερεύνηση εάν τα σχολεία τούτα συνέβαλλαν κατά τόπους στη διαμόρφωση και τον συγχρωτισμό μιας εξωστρεφούς αστικής τάξης που κινείτο με ταξικά και όχι εθνοθρησκευτικά κριτήρια. Η διατριβή κάνει χρήση κυρίως πρωτογενούς αρχειακού υλικού από ιταλικά, γαλλικά, ελληνικά και γερμανικά αρχεία. Στα συμπεράσματα που καταλήγει διαπιστώνεται ότι πράγματι τα ευρωπαϊκά σχολεία αποτέλεσαν μια σημαντική πολιτιστική και κοινωνική τομή σε μια πόλη η οποία από σημαντικό λιμάνι μιας μεγάλης αλλά ασθενούς αυτοκρατορίας μετετράπη σε μια πόλη ενός μικρούς κράτους με ομοιογενή χαρακτηριστικά. Τα διεθνή εκπαιδευτικά ινστιτούτα υπήρξαν βασικός πυρήνας συνύπαρξης των διαφόρων κοινοτήτων της πόλης ενώ αποτέλεσαν προνομιακό πεδίο παρουσίας παιδιών από τα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Τα λιμάνια του Λεβάντε (Σμύρνη, Βηρυτός, Αλεξάνδρεια) εμφάνιζαν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά της Θεσσαλονίκης ως προς την λειτουργία των διεθνών τους σχολείων και της μείξης των διαφόρων κοινοτήτων τους.