Αρχιτεκτονική, στατική λειτουργία και αποκατάσταση μεταβυζαντινών κωδωνοστασίων της Κεντρικής Ελλάδας

Abstract

The aim of the work presented in this thesis is the study of the Post-Byzantine bell-towers located in Central Greece. Their architectural features, their static behavior and their restoration are the subjects under research. An extensive field survey of these historic monuments was performed which resulted in a database of almost one hundred Post-Byzantine bell-towers. In order to study the architectural features of the recorded bell towers, their morphology is evaluated. Morphological characteristics such as height, plan, number of floors, openings, roof and decoration are described in detail. Also, structural characteristics and in particular the type of masonry’s material and its tensile reinforcement are features under study. Special characteristics such as the number of bells and the selection of the location of the bell-tower in relation to the church are investigated. The architectural features of historical bell-towers (constructed until the late of the 19th century) found in Central Greece are compared with corresponding ones from other geographical regions of Greece such as Ionian and Aegean islands, Peloponnesus, Northern Greece and Minor Asia and the differences among them are highlighted. Based on the classification of the morphological and the structural characteristics, a typology is defined depending on four factors: height, plan, material and openings’ shape, resulting in seven different types. It is assumed that the seven types can adequately represent any post-Byzantine bell-tower located in Central Greece. Dynamic static analysis is performed for certain bell-towers that correspond to the seven types and thus the vulnerable parts in terms of static behavior are identified. Moreover, useful conclusions are reached regarding openings’ size and cross section of a bell tower. Furthermore, observation during field survey indicates the main causes of pathology of the recorded bell-towers which focus on the long-term abandonment, ambiguous man-made interventions at the monuments and unsuitable setup of surroundings. Based on the architectural investigation and static analysis results, restoration recommendations are described for representative bell-towers of the seven types. Complete proposals are presented for two bell-towers, one located in an urban environment and another in an agricultural environment with special attention focused on the set up of surroundings.

Η παρούσα διατριβή αναφέρεται σε ολοκληρωμένη μελέτη των μεταβυζαντινών κωδωνοστασίων της κεντρικής Ελλάδας καθώς ερευνάται η Αρχιτεκτονική, η Στατική Λειτουργία και η Αποκατάσταση τους. Τα μεταβυζαντινά κωδωνοστάσια είναι μνημεία με μεγάλο ενδιαφέρον τα οποία δεν έχουν ερευνηθεί πλήρως και για το λόγο αυτό πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη επιτόπια έρευνα που είχε ως αποτέλεσμα την καταγραφή 97 ιστορικών κωδωνοστασίων. Κατά την αρχιτεκτονική διερεύνηση έγινε εκτίμηση της μορφολογίας και της δόμησης, ενώ στα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που μελετήθηκαν περιλαμβάνονται το ύψος, η κάτοψη, η διαμόρφωση των όψεων, η στέγαση, η διάταξη, το σχήμα των ανοιγμάτων, καθώς και η διακόσμηση. Σε ότι αφορά τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά μελετήθηκαν τα υλικά δόμησης και η ενίσχυση με ελκυστήρες. Επιπλέον ερευνήθηκαν ειδικά χαρακτηριστικά όπως οι καμπάνες και εκτιμήθηκε η χρονολόγηση και η χωροθέτηση σε συνάρτηση με το κτίριο του ναού. Τα συμπεράσματα της διερεύνησης επέτρεψαν τον προσδιορισμό της αρχιτεκτονικής ενός μεταβυζαντινού κωδωνοστασίου στην κεντρική Ελλάδα, η οποία συγκρίθηκε με την αρχιτεκτονική των κωδωνοστασίων στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, στην Πελοπόννησο, στη Βόρεια Ελλάδα και στη Μικρά Ασία. Με τον τρόπο αυτό προκύψανε οι ομοιότητες και οι διαφορές με άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου για τη χρονική περίοδο ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Τα χαρακτηριστικά που προέκυψαν από την παραπάνω διερεύνηση ταξινομήθηκαν και έγινε ομαδοποίηση των μνημείων έρευνας με κριτήρια το ύψος, το σχήμα της κάτοψης, τη μορφολογία των ανοιγμάτων και το υλικό δόμησης. Διαμορφώθηκαν επτά κατηγορίες, «επτά τύποι κωδωνοστασίων», στις οποίες μπορούν να συμπεριληφθούν όλα τα καταγεγραμμένα, πυργόμορφα και ανεξάρτητα του ναού κωδωνοστάσια. Επίσης ερευνήθηκε η στατική λειτουργία σε αντιπροσωπευτικά κωδωνοστάσια της κάθε κατηγορίας («τύποι»). Η ανάλυση επισήμανε τις ευάλωτες περιοχές και από τη συγκριτική αξιολόγηση προκύψανε συμπεράσματα για την επιρροή της γεωμετρίας στη στατική συμπεριφορά. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης συσχετίστηκαν με την παράμετρο «λεπτότητα κατασκευής» που ορίστηκε ως ο λόγος της επιφάνειας των πεσσών και δοκών σε σχέση με τη συνολική επιφάνεια της όψης και με την παράμετρο «λόγος του πάχους τοιχοποιίας προς το μήκος της αντίστοιχης πλευράς», που αποτυπώνει σαφέστερα το μέγεθος της διατομής. Υπολογίστηκε ακόμη το ποσοστό υπέρβαση της αντοχής σε κάθε τύπο και ερευνήθηκε εάν τα αποτελέσματα της ανάλυσης ταυτίζονται με τις πραγματικές ρηγματώσεις των κωδωνοστασίων. Βάσει της καταγεγραμμένης παθολογίας και των αποτελεσμάτων της ανάλυσης προτάθηκαν μέτρα μορφολογικής και δομικής αποκατάστασης για τα κωδωνοστάσια που μελετήθηκαν στατικά. Επιπλέον η καταγραφή της παθολογίας κατά την επιτόπια έρευνα συντέλεσε στο να εντοπιστούν συγκεκριμένες αιτίες παθολογίας που αφορούν ειδικά στα κωδωνοστάσια μελέτης. Πρόκειται για την χρόνια εγκατάλειψη, τις προσθήκες χωρίς καθοδήγηση και μέριμνα που οδηγούν σε υποβάθμιση και την ακατάλληλη διαμόρφωση του περιβάλλοντα, μνημειακού χώρου. Βάσει αυτών διατυπώθηκαν προτάσεις αποκατάστασης και ανάδειξης για ένα κωδωνοστάσιο της υπαίθρου και για ένα αστικό κωδωνοστάσιο.