Τα συνταγματικά θεμέλια του δημόσιου χώρου

Abstract

The constitutional foundations of public spaceThe main purpose of this thesis is to examine the constitutional foundations of public space and the necessity of its distinct constitutional protection. It’ s objective is to point out and to legally develop the notion and the value of the physical public space, which constitutes the playground where the constitutional game of democratic principle is played out, in a period marked by a tendency to diminish the fundamental liberties guaranteed by the Greek Constitution and the European Convention of Human Rights. The constantly expanding installation and application of video surveillance technical systems in public spaces having the ability to combine image recording with the study and prediction of human behavior in a way which leads from the familiar form of static surveillance to a dynamic –preventive one, decisively affects the liberty of self determination as a fundamental component of every liberal political system. This liberty is guaranteed in article 5 par. 1 of the Constitution; it is not subject to any spatial restrictions and it is not conceivable without the public space. The working hypothesis of the thesis, defining the research and its methodology, concerns the distinction between the following two dimensions in the constitutional analysis and the foundations of the public space: a) the subjective dimension, which examines the notion of public space as it emerges from the legal framework of personal data protection and focuses on the personal conception of the rights (personality); and b) the objective dimension, which is connected in our substantive law with the notion of “commons”, reflecting the role of the use character of public space as an indispensable premise for the exercise of fundamental constitutional liberties. The protection of public space is fragmented, as a synthesis of various rights, derived from articles 2 par. 1, 5 par. 1, 24, 11, 14 par. 1, 13 par. 2, 16 par. 1 of the Greek Constitution. The constitutional value of public space extends over a wide range of rights being crucial as much for the self-determination and self-realization of the person as for the function of a democratic political system. Through the objective dimension of the constitutional protection of public space, a right to the public space emerges out of the basis of the liberal republican tradition, (standing alongside the institutional procedural dimension of public space). Public space is not legally passive or inert. It has a constitutional value per se as it constitutes the necessary, material background for the active exercise of individual rights of collective action traditionally linked with the democratic principle, and the field of personal development and social interaction. So, the necessity for an explicit constitutional protection of the right to the public space is established by the thesis, which examines, furthermore, its legal nature. The latter goes beyond the strict tripartite classic distinction of rights by G. Jellinek. Indeed, the right to public space combines in a synthesis the subjective with the objective dimension of the protection of public space, connecting and integrating the three features of the person, as an individual, a member of civil society and a citizen. Ultimately, the right to the public space demonstrates the double nature of constitutional liberty as “non-intervention” and as “non–domination,” in the spirit of the Republican tradition (Ph. Pettit).

Τα συνταγματικά θεμέλια του δημόσιου χώρουΑντικείμενο της διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση των συνταγματικών θεμελίων του δημόσιου χώρου και της αναγκαιότητας της αυτοτελούς συνταγματικής προστασίας του. Στόχος της είναι να αναδείξει και να αξιοποιήσει νομικά την έννοια και την αξία του φυσικού δημόσιου χώρου που συνιστά το γήπεδο, στο οποίο εκτυλίσσεται ο συνταγματικός αγώνας εφαρμογής της δημοκρατικής αρχής σε μια χρονική περίοδο που χαρακτηρίζεται από τάσεις περιστολής θεμελιωδών κατοχυρωμένων ελευθεριών τόσο στο Σύνταγμα όσο στην Ε.Σ.Δ.Α. Η ολοένα επεκτεινόμενη εγκατάσταση και λειτουργία τεχνικών συστημάτων λήψης εικόνας και ήχου και βιντεοεπιτήρησης στους δημόσιους χώρους που έχουν τη δυνατότητα να συνδυάζουν την καταγραφή εικόνων με τη μελέτη και προβλεψιμότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με τρόπο ώστε να μεταβαίνουμε από τη γνωστή μορφή «στατικής» επιτήρησης σε μορφές «δυναμικής-προληπτικής» επιτήρησης πλήττει καίρια την ελευθερία αυτοκαθορισμού του προσώπου, ως βασικής συνιστώσας κάθε φιλελεύθερου πολιτεύματος, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρ. 5 παρ. 1 του Σ. η οποία δεν γνωρίζει χωρικούς περιορισμούς και δεν δύναται να νοηθεί ασκούμενη εκτός του δημόσιου χώρου. Η υπόθεση εργασίας η οποία προσδιορίζει και τη μεθοδολογία της έρευνας αφορά την διάκριση δύο όψεων στη συνταγματική ανάλυση και θεμελίωση του δημόσιου χώρου: α) αφενός την υποκειμενική, η οποία εξετάζει την έννοια του δημόσιου χώρου όπως ιδίως αναδύεται στο ισχύον δίκαιο μέσα από το πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων και εστιάζει στην προσωποκεντρική αντίληψη των δικαιωμάτων και β) αφετέρου την αντικειμενική, η οποία, αντίστοιχα, συνδέεται στο θετικό μας δίκαιο με τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του δημόσιου χώρου ως αναπόσπαστου όρου άσκησης θεμελιωδών συνταγματικά κατοχυρωμένων ελευθεριών. Ήδη η προστασία του δημόσιου χώρου διαμορφώνεται αποσπασματικά και συντίθεται σαν παζλ από τις επιμέρους εκφάνσεις βασικών θεμελιωδών συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων που απορρέουν από τις διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1, 5 παρ. 1 και 24, 11, 14 παρ. 1, 13 παρ. 2, 16 παρ. 1 του Σ. Η ex constitutione συναγόμενη σημασία του εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα δικαιωμάτων κομβικών τόσο για την αυτοκαθορισμό και την αυτοπραγμάτωση του προσώπου όσο και για την λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αναδεικνύεται έτσι μέσα από την αντικειμενική διάσταση της συνταγματικής προστασίας του δημόσιου χώρου, πέραν της θεσμικής διαδικαστικής διάστασής του –που προσιδιάζει στις θεσμικές εγγυήσεις για την συνταγματική ελευθερία εν γένει- ένα δικαίωμα με βάση τη ρεπουμπλικανική παράδοση με φιλελεύθερα χαρακτηριστικά. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι νομικώς αδρανής και ανενεργός αλλά ενέχει συνταγματική αξία per se καθώς συνιστά αναγκαίο πραγματικό υπόβαθρο άσκησης ατομικών δικαιωμάτων συλλογικής ιδίως δράσης παραδοσιακά συνδεδεμένων με την δημοκρατική αρχή και πεδίο συνάντησης (καταλυτικής σημασίας για την σύνθεση) των τριών ιδιοτήτων του προσώπου, ως ατόμου, κοινωνού και πολίτη. Έτσι προβάλλεται η αναγκαιότητα της ρητής συνταγματικής κατοχύρωσης του δικαιώματος στον δημόσιο χώρο και εξετάζεται η νομική φύση του, η οποία φαίνεται να υπερβαίνει τα αυστηρά όρια της κλασσικής διάκρισης των δικαιωμάτων του G.Jellinek σε ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά καθώς συνθέτει την υποκειμενική και αντικειμενική διάσταση της προστασίας και τις τρεις ιδιότητες του προσώπου, ως ατόμου, κοινωνού και πολίτη και αναδεικνύει την διττή έννοια της ελευθερίας τόσο ως «μη παρέμβασης» όσο και ως «μη κυριαρχίας» (Ph. Pettit).