Κοινωνικά δίκτυα στον αγροτικό χώρο: το ζήτημα στη δυτική Πελοπόννησο (19ος-20ς αι.)

Abstract

During the 19th and 20th centuries constant demographic developments in Northern and Western Peloponnese caused big changes in population distribution in the area. Especially migration from the mountains towards the plains of Ilia led to wider demographic change in the area, which has not been restricted solely to population growth. The process of continuous new arrivals to the flat-land settlements led to the gradual integration of the new-comers, who, however, were not always of common origin with other people who had settled in the area some decades earlier. The settlements, which were formed by this process, consisted largely of a heterogeneous population, while social cohesion varied depending on the character of population movements and growth.Our research question is whether population movements shaped a new demographic context wherein new possibilities, relationships, views and behavior started to develop. The system of rules and values, which was anchored to the social past, has been restructured, under different conditions, conditions that rendered its reproduction impossible. We have attempted to trace these changes, at a first stage, through the analytic presentation of migration-movements. At a second stage we attempted to record the impact these movements had exerted upon family-networks, as well as on the alteration or weakening of the previously dominant moral codes and values.The changes in mentalities and behavior, as far as our study is concerned, can be better traced in the institution of marriage. The rules within a society, which constantly experiences a steady influx of heterogeneous population, tend to slip into renewal and change, to the degree that new limits and possibilities, non-existent in the places of origin, are tested and tried. The preconditions of marriage (arranged marriage, economic relationships and social control) wither away or they are simply abandoned in those settlements where migration-networks are large in number, weak in cohesion and relatively un-related to each-other. Marriage practices gradually lose their rigid character and they become more loose and flexible. In reality, the general question we tackle with is the following: What is the relationship between the new type of networks which have been developed in the plains and the way marriages are arranged? That is, to what extent traditional beliefs and practices which regulate what is socially accepted and what is not accepted for the marriage-arrangements, have been altered or at least influenced by the demographic changes that took place in the Ilia plains.By investigating the sources we concluded that the flat-land agricultural societies, under the heavy impact of migration-movements, have been totally incapable of forming a steady regulatory context, in contrast to what was a commonplace in the areas of origin. They were constantly in a condition of receiving new waves of related or unrelated groups and individuals, whose integration was for long time incomplete. The opportunity of moving out to the towns and cities, actually taken by a significant portion of the population of the flat-land villages, caused an even larger degree of constant geographical mobility and the respective lack of stability with regard to values and behavior. In fact what was constantly weakened was social control on everyday social practice.The analysis of archive-material and the research assumptions that came out of this material demonstrated that population-movements from the mountains towards the flat-land settlements as well as those from the settlements towards the cities led to significant changes within agricultural communities. Within the new habitual environment family networking as well as the strategic relationships among extended families lose their social significance as well as their power as control mechanisms. Social control withers away along with the institutions and mechanisms that were previously used for its enforcement. Therefore relationships and regulations are restructured within a wider, more flexible context, building, thus, gradually a condition which offers new possibilities with regard to views and behavior. Arranged marriage, a basic mechanism of weddings and social reproduction, although still dominant, is in reality seriously challenged. In this context, the conditions of the deconstruction of the entire system of social reproduction are born and developed. What follows is a peculiar social entropy, which drags society to a constant and unproductive confusion.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αλλά και του 20ου αιώνα συνεχείς δημογραφικές ανακατατάξεις προκάλεσαν μεγάλες αλλαγές στην κατανομή του πληθυσμού στη βόρεια και δυτική Πελοπόννησο. Ειδικότερα οι μετακινήσεις προς την πεδιάδα της Ηλείας οδήγησαν σε ευρύτερες δημογραφικές αλλαγές που δεν εξαντλούνται στην πληθυσμιακή αύξηση. Η διαδικασία συνεχόμενων αφίξεων στους πεδινούς οικισμούς, ακολουθείται από τη σταδιακή ενσωμάτωση του ανανεούμενου πληθυσμού, ο οποίος δεν έχει πάντοτε κοινή καταγωγή με άλλους κατοίκους που προηγήθηκαν κάποια χρόνια ή και δεκαετίες νωρίτερα. Τα οικιστικά σύνολα που δημιουργούνται αποτελούνται σε σημαντικό βαθμό από έναν ετερόκλητο πληθυσμό και η κοινωνική συνοχή διαφοροποιείται ανάλογα με τις επιδράσεις που δέχτηκε από τις μετακινήσεις και τη συνεχή πληθυσμιακή ενίσχυση.Το ερευνητικό μας ερώτημα είναι αν οι μετακινήσεις διαμορφώνουν ένα νέο δημογραφικό πλαίσιο εντός του οποίου δημιουργούνται νέες δυνατότητες οι οποίες μεταβάλλουν κατεστημένες σχέσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές. Το σύστημα κανόνων και αξιών που διαθέτει ισχυρά ερείσματα στο κοινωνικό παρελθόν, επαναδομείται υπό διαφορετικές συνθήκες, και δεν είναι δυνατό να αναπαραχθεί. Τις αλλαγές αυτές επιδιώξαμε να εντοπίσουμε κατ’ αρχάς μέσα από την αναλυτική παρουσίαση των μετακινήσεων και στη συνέχεια να αναζητήσουμε τα αποτελέσματά τους στα συγγενικά δίκτυα των οικισμών, αλλά και στη μεταβολή ή στην αποδυνάμωση των κυρίαρχων ηθικών αξιών. Οι επιγενόμενες αλλαγές των νοοτροπιών και των συμπεριφορών, στην περίπτωση της μελέτης μας, ανιχνεύονται κυρίως γύρω από το θεσμό του γάμου. Οι κανόνες μιας κοινωνίας, που διαρκώς ενισχύεται με νέο και ετερόκλητο πληθυσμιακό δυναμικό, διολισθαίνουν στην ανανέωση εφόσον δίνεται η ευκαιρία να δοκιμαστούν νέα όρια και δυνατότητες που ασφαλώς δεν υπήρχαν στους οικισμούς καταγωγής. Οι προϋποθέσεις του γάμου (προξενιό, οικονομικές σχέσεις, κοινωνικός έλεγχος), αποδυναμώνονται και ατονούν σε οικισμούς όπου τα δίκτυα των μεταναστεύσεων είναι αριθμητικά περισσότερα, με μικρότερη συνοχή και σχετικά ασύνδετα μεταξύ τους. Οι πρακτικές που ακολουθούνται στο γάμο χάνουν πιο εύκολα την αυστηρότητά τους και καθίστανται περισσότερο ελαστικές και προσαρμοστικές. Στην πραγματικότητα το γενικό ερώτημα που αντιμετωπίζουμε, βασίζεται στη σχέση μεταξύ του τύπου των δικτύων που αναπτύσσονται στην πεδιάδα και του τρόπου που συνάπτονται οι γάμοι. Σε ποιο βαθμό, δηλαδή, οι παγιωμένες αντιλήψεις που ορίζουν στις τοπικές κοινωνίες το επιτρεπτό και το ανεπίτρεπτο, καθορίζονται ή τουλάχιστον επηρεάζονται από τις δημογραφικές ανακατατάξεις που πραγματοποιούνται στην πεδιάδα. Από τη μελέτη των πηγών διαπιστώσαμε ότι οι πεδινές χωρικές κοινωνίες υπό το βάρος των μετακινήσεων, αδυνατούν να παράγουν και να διαμορφώσουν ένα σταθερό κανονιστικό πλαίσιο, αντίστοιχο με ότι ίσχυσε στο παρελθόν στους οικισμούς καταγωγής. Βρίσκονται σε μία διαρκή υποδοχή συνδεόμενων αλλά και ασύνδετων μετακινούμενων συνόλων, ομάδων ή ατόμων, η ενσωμάτωση των οποίων παραμένει μόνιμα ατελής. Η λογική της εξόδου προς τα αστικά κέντρα ενός μέρους του πληθυσμού και της εκ’ νέου ανανέωσης του, στην πραγματικότητα φθείρει τους κατεστημένους κανόνες, τη σταθερότητα στις αντιλήψεις και τη μονιμότητα στις συμπεριφορές. Εμποδίζει την αναγωγή του οποιουδήποτε ελέγχου σε συνήθη κοινωνική πρακτική. Η ανάλυση του αρχειακού υλικού και οι υποθέσεις έρευνας που προέκυψαν μας έδειξαν ότι οι μετακινήσεις επέτρεψαν τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών που οδήγησαν σε αλλαγές στο εσωτερικό των αγροτικών κοινωνιών. Στο νέο οικιστικό περιβάλλον η συγγενική δικτύωση και οι σχέσεις μεταξύ των οικογενειών περιορίζονται και φυσικά χάνουν την ισχύ τους ως μηχανισμοί επιβολής. Αναγκαστικά ο έλεγχος ατονεί αφού οι μηχανισμοί που τον στηρίζουν και τον ασκούν αποδυναμώνονται. Άρα οι σχέσεις και οι κανόνες επαναδομούνται στη βάση ενός διευρυμένου πλαισίου περισσότερο χαλαρού, παρέχοντας νέες δυνατότητες στις αντιλήψεις και στις συμπεριφορές που είναι δυνατόν να εκδηλωθούν. Το προξενιό ως ο βασικός μηχανισμός σύναψης του γάμου, αν και παραμένει κυρίαρχος, πρακτικά αμφισβητείται. Στο πλαίσιο αυτό γεννιούνται και ωριμάζουν οι συνθήκες αποδιάρθρωσης των όρων αναπαραγωγής του συστήματος και ενίσχυσης μίας ιδιάζουσας κοινωνικής εντροπίας, που αντίστοιχα συμπαρασύρει την κοινωνία σε μία αδιάκοπη και ατελέσφορη αταξία.