Το επιτύμβιο ανάγλυφο στη νεοελληνική γλυπτική (1830-1900): η αφήγηση των μορφών

Abstract

Τhis research, presented in two parts, examines 19th century funerary art in Greek Cemeteries and specifically relief sculptures. Monuments that were studied date back from 1855 to the first decade of the 20th century, when Neoclassicism ceased to be the predominant form in Greek funerary art. Since Renaissance relief sculpture was considered equal to Painting. Since Painting can be narrative thus relief sculpture can be narrative too. Neoclassical 19th century tomb relief sculpture is considered a narrative optical form of the way Greece, like the rest of Europe, narrated death and immortality. Αll forms of tomb relief sculptures (Genius, wiping figures etc., as well as relief crosses, attributes, letters and numbers), were examined under the same inquiry: to find the answer to the question what monuments “say” and how they transmit their optical message to the viewer. This enquiry examines the way relief sculptures convey their message about memory and posthumous fame of the virtuous, righteous, self made 19the century citizen. In order to examine the way this particular sculptural form addresses to the viewer, two categories of common tomb relief sculptures characteristics are analyzed: morphological and narrative characteristics. On examining the tomb relief sculptures it is noticeable that more carved forms are present: Figurative forms as well as words (names and scriptures) and numbers (dates of birth and death). The marble plate that the relief is carved upon was thus considered as a multimodality “text” that was to be read as an optical “text”. In order to be studied we searched among the Narratology tools. A sufficient number of such tools were applied from texts to the examined relief sculptures giving proof to our assumption that the tomb relief sculpture can be considered as a form of visual narration.The conclusions of this research are as follows: The tomb relief sculpture acts like a language of communication by the stability of its form characteristics and by its address to the viewer technics. It’s Neoclassical morphology address the viewer conditioning him/her to “read” just one message, the one that the sculpture organizes for him to comprehend. The viewer has no space for personal interpretation. As an intentional form of art, tomb relief sculptures impose one view and one interpretation: the deceased was a worthy person to remember and stands as an example for the living. As intentional works of art, relief sculptures surpass their purpose’s functionality and shifts the viewers attention away from death and towards aesthetic pleasure.In the second volume of this research are presented the monuments that were studied. 196 monuments from 10 cemeteries in as much Greek cities: Νaxos island (6 monuments), Messologi (7 monuments), Τinos island (13 monuments), Keffallonia island (14 monuments), Patras (15 monuments), Nafplion (15 monuments), Kalamata (16 monuments), Syros island (17 monuments), Peiraius (22 monuments) and Athens (71 monuments).All photographs and sketches presented in this research were taken and created by the author.

Η παρούσα έρευνα αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μελετάται το Επιτύμβιο Ανάγλυφο και η θέση του στη νεοελληνική γλυπτική του 19ου αιώνα. Τα μνημεία που εξετάστηκαν εμπίπτουν μορφολογικά στον ελληνικό Νεοκλασικισμό, χρονολογούνται από το 1855 έως και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα και δεν ξεπερνούν το έτος 1920, όταν το Νεοκλασικό ιδίωμα έπαψε να είναι κυρίαρχο στην επιτύμβια γλυπτική.Ο συσχετισμός του Αναγλύφου με τη ζωγραφική και τη δυνατότητά της να είναι αφηγηματική, έδωσε το έναυσμα να εξεταστεί το Επιτύμβιο Ανάγλυφο στην ελληνική τέχνη του 19ου αιώνα, στο πλαίσιο του Νεοκλασικισμού, ως μία μορφή Αφήγησης με θέμα το θάνατο. Oλες οι ανάγλυφες αναπαραστάσεις (Πενθούν Πνεύμα, θρηνούσες μορφές κλπ αλλά και ανάγλυφοι σταυροί, λυχνάρια, γράμματα), εντάχθηκαν κάτω από τον ίδιο σκοπό, να απαντηθεί η ερώτηση: τι θέλουν να «πουν» τα μνημεία με τις διαφορετικές απεικονίσεις τους. Η παρούσα έρευνα πήρε τη μορφή μιας διερεύνησης αυτού του «για να πουν». Αναζητήθηκε ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να «λεχθούν» οπτικά, τα νοηματικά περιεχόμενα του Επιτυμβίου Αναγλύφου, δηλαδή η διατήρηση της μνήμης και η απαθανάτιση του νεκρού, για τον οποίο δημιουργήθηκαν. Αναζητήθηκε ο τρόπος και τα κοινά χαρακτηριστικά, με τα οποία η επικοινωνία του μηνύματός τους γίνεται εφικτή.Σε ένα Επιτύμβιο μνημείο, μαζί με τις αναπαραστατικές μορφές του Επιτυμβίου Αναγλύφου υπάρχουν και λέξεις (ονόματα και επιγραφές) και αριθμοί (χρονολογίες γέννησης και θανάτου). Η μαρμάρινη πλάκα που φέρει το Επιτύμβιο Ανάγλυφο, θεωρήθηκε ως μία μορφή πολυτροπικού κειμένου. Προκειμένου να αναγνωστεί ως οπτικό «κείμενο», που περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω, επιχειρήθηκε η εφαρμογή των εργαλείων της Αφηγηματολογίας, ΄Ενας ικανός αριθμός τέτοιων εργαλείων κατέστη δυνατό να μεταφερθεί από την ανάλυση των γλωσσικών κειμένων στη μορφολογική και νοηματική ανάλυση των Επιτυμβίων Αναγλύφων. Εξ αυτού θεωρούμε ότι εδραιώνεται η θέση μας ότι το Επιτύμβιο Ανάγλυφο μπορεί να θεωρηθεί ως μία μορφή οπτικής Αφήγησης.Στο τέλος της εργασίας, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της μελέτης. Το Επιτύμβιο Ανάγλυφο λειτουργεί ως γλώσσα επικοινωνίας με τη σταθερότητα των μορφολογικών χαρακτηριστικών του και τις τεχνικές της προσαγόρευσης του θεατή. Οι νεοκλασικές αρχές που το διέπουν του δίνουν τέτοια χαρακτηριστικά, ώστε να επιβάλλει στο θεατή την «ανάγνωσή» του σταθερά και αντικειμενικά, πέρα από υποκειμενικές ερμηνείες, τόσο ως προς τη μορφή του, όσο και ως προς το ηθικό του περιεχόμενο. Το ανάγλυφο, ως προθετικό έργο τέχνης, υπερβαίνει τη λειτουργικότητα της ταφικής χρήσης του μνημείου το οποίο κοσμεί και ωθεί την τροπικότητα της αντίληψης του θεατή να μετακινηθεί, από το προσωπικό συναίσθημα, το πένθος, στην αισθητική απόλαυση του έργου τέχνης και στο ξεπέρασμα του θανάτου.Στο δεύτερο μέρος, παρουσιάζεται το Φωτογραφικό Αρχείο. Πρόκειται για ένα δείγμα από εκατόν ενενήντα έξι μνημεία που μελετήθηκαν, φωτογραφημένα σε δέκα Κοιμητήρια ελληνικών πόλεων: Νάξος (6 μνημεία), Μεσολόγγι (7 μνημεία), Τήνος (13), Κεφαλλονιά (14 μνημεία), Πάτρα (15 μνημεία), Ναύπλιο (15 μνημεία), Καλαμάτα (16 μνημεία), Σύρος (17 μνημεία), Νεκροταφείο Αναστάσεως Πειραιώς (22 μνημεία) και Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών (71 μνημεία).. Όλα τα μνημεία και τα σχέδια της παρούσης μελέτης φωτογραφήθηκαν/φιλοτεχνήθηκαν από τη γράφουσα.