Αειφορικό χωρικό πρότυπο ανάπτυξης σε νησιωτικές περιοχές: η περίπτωση της Σκιάθου

Abstract

This thesis starts with sustainable development in island regions, as they are special cases in relation to the rest of the mainland. Tourism is a key factor that stimulates changes in land use and, therefore, contributes to the strong contrasts of land uses and major environmental degradation problems increasingly present in island regions. Island regions are determined by the interaction between natural and socio-economic factors, such as geographical and social isolation, limited access to services, limited productive resources, seasonal fluctuations in the economy and human resources. In the islands, competition between different types of land uses is more acute because, on one hand, there are the traditional land uses (e.g. agriculture, livestock, etc.) while, the on the other hand, rapid changes take place (e.g. organized tourist complexes, tourist facilities, etc.). Thus, arises the strong need for a tool for monitoring and evaluating these changes in time which will contribute decisively to the spatial planning of islands.In this thesis a methodological approach is proposed, to address problems related to the lack of data on land use and spatial planning.The purpose of this thesis is the temporal control of land use, the prediction of land use for 2020 and 2030 and finally the development of planning scenarios for the island of Skiathos. Land use change results from natural factors as well as other socio-economic factors. In island regions, due to the limitation of space and special characteristics, conflicts regarding land use are most intense. Conflicts regarding land use contribute to unregulated growth and general degradation of the area and the natural environment.Skiathos island is a case study where land use and the road network on three different dates are analyzed (1945, 1996 and 2007). They were approached via the use of various documentation from numerous primary and secondary sources such as forest maps, orthophoto maps, bibliographic references, statutory urban settings and, finally, results from the analysis of geographically defined inventory reports and NSS statistics mainly for the period from 1990 to 2015. As a result, land uses and the road network for three different time periods were formulated. Then, using all of the above data and the model of automatic cellular as well as appropriate criteria a prediction of land uses for the years 2020 and 2030 was created. Finally, based on the above results, two sustainable development scenarios for the island of Skiathos were designed. The temporal control of land use and the road network on the island of Skiathos, between the periods 1945 and 1996, showed significant changes. However between the periods 1996 and 2007, there were no large fluctuations in land use changes as in the previous period. Skiathos island forms a complex mosaic where cores of characteristic and specific land uses can be identified. Particularly, along the southern coastline tourism is dominant, as opposed to the northern coastline which is dominated by woodland. However, in the inland different land uses coexist such as agricultural land, settlements and various infrastructures. All these operate as either attraction or repulsion centers for new sittings and, in combination with socio-economic factors, they contribute to the development of the region.According to the analysis of the model of cellular automata, increase in built-up areas mainly along the southern coastline of the island can be observed. Finally, the sustainable development scenario recommended for Skiathos Island is centered on protecting the environment and decongesting the southern coastline.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως αφετηρία την αειφόρο ανάπτυξη σε νησιωτικές περιοχές καθώς αποτελούν ιδιαίτερες περιπτώσεις σε σχέση με την υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα. Ο τουρισμός αποτελεί καθοριστικό παράγοντα που διεγείρει τις αλλαγές των χρήσεων γης και κατ’ επέκταση συμβάλλει στις έντονες αντιθέσεις των χρήσεων γης και τα σημαντικά προβλήματα υποβάθμισης του περιβάλλοντος που όλο και συχνότερα παρουσιάζονται στις νησιωτικές περιοχές. Οι νησιωτικές περιοχές προσδιορίζονται από την αλληλεπίδραση μεταξύ φυσικών και κοινωνικοοικονομικών παραγόντων, όπως είναι η γεωγραφική και κοινωνική απομόνωση, η περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες, οι περιορισμένοι παραγωγικοί πόροι, οι εποχικές διακυμάνσεις της οικονομίας και του ανθρώπινου δυναμικού. Στον νησιωτικό χώρο ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφορετικών τύπων των χρήσεων γης είναι πιο οξύς γιατί από τη μια μεριά υπάρχουν οι ¨παραδοσιακές¨ χρήσεις γης (π.χ. γεωργία, κτηνοτροφία, κ.ά.) ενώ από την άλλη πραγματοποιούνται ραγδαίες αλλαγές (π.χ. οργανωμένα τουριστικά συγκροτήματα, τουριστικές υποδομές, κ.ά.). Κατά συνέπεια προκύπτει η έντονη ανάγκη ενός εργαλείου για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση αυτών των διαχρονικών αλλαγών και το οποίο θα συμβάλλει καθοριστικά στο χωρικό σχεδιασμό των νησιωτικών περιοχών.Η συγκεκριμένη διδακτορική διατριβή προτείνει μια μεθοδολογική προσέγγιση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που αφορούν στην έλλειψη δεδομένων για τις χρήσεις γης και τον χωροταξικό σχεδιασμό.Αντικείμενό της είναι ο διαχρονικός έλεγχος των χρήσεων γης, η πρόβλεψη των χρήσεων γης για το 2020 και 2030 και τέλος, ο σχεδιασμός σεναρίων ανάπτυξης για το νησί της Σκιάθου. Οι αλλαγές των χρήσεων γης είναι αποτέλεσμα αφενός μεν φυσικών παραγόντων, αφετέρου δε κοινωνικοοικονομικών παραγόντων. Στις νησιωτικές περιοχές λόγω του περιορισμού του χώρου και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, οι συγκρούσεις μεταξύ των χρήσεων γης είναι πιο έντονες συμβάλλοντας στην άναρχη ανάπτυξη και γενικότερα στην υποβάθμιση της περιοχής και του φυσικού περιβάλλοντος.Μελέτη περίπτωσης αποτελεί το νησί της Σκιάθου στο οποίο αναλύονται οι χρήσεις γης και το οδικό δίκτυο για τρεις διαφορετικές χρονολογίες (1945, 1996 και 2007). Η προσέγγισή τους υλοποιείται με την αξιοποίηση ποικίλου υλικού τεκμηρίωσης από πλήθος πρωτογενών και δευτερογενών πηγών όπως δασικοί χάρτες, ορθοφωτοχάρτες, σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές, θεσμοθετημένες πολεοδομικές ρυθμίσεις και τέλος αποτελέσματα ανάλυσης γεωγραφικά προσδιορισμένων απογραφικών δελτίων και στατιστικών στοιχείων της ΕΣΥΕ για την περίοδο κυρίως από το 1990 έως το 2015, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση των χρήσεων γης και του οδικού δικτύου για τις τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους. Στη συνέχεια, με την χρήση όλων των παραπάνω δεδομένων και του μοντέλου των αυτόματων κυψελοειδών καθώς και των κατάλληλων κριτηρίων πραγματοποιήθηκε πρόβλεψη των χρήσεων γης για τα έτη 2020 και 2030. Τέλος, με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα σχεδιάστηκαν δύο σενάρια αειφόρου ανάπτυξης για το νησί της Σκιάθου.Ο διαχρονικός έλεγχος των χρήσεων γης και του οδικού δικτύου για το νησί της Σκιάθου μεταξύ των χρονικών περιόδων 1945 και 1996 παρουσιάζει σημαντικές αλλαγές. Ωστόσο μεταξύ των χρονικών περιόδων 1996 και 2007 οι αλλαγές των χρήσεων γης δεν παρουσιάζουν τόσο μεγάλες διακυμάνσεις όσο στην προηγούμενη περίοδο. Το νησί της Σκιάθου σχηματίζει ένα σύνθετο μωσαϊκό στο οποίο εντοπίζονται πυρήνες χαρακτηριστικών και ιδιαίτερων χρήσεων γης. Πιο συγκεκριμένα κατά μήκος της νότιας ακτογραμμής κυριαρχεί ο τουρισμός σε αντίθεση με την βόρεια ακτογραμμή που κυριαρχούν οι δασικές εκτάσεις. Ωστόσο, στην ενδοχώρα συνυπάρχουν διάφορες χρήσεις γης όπως οι γεωργικές εκτάσεις, οι οικισμοί αλλά και οι υποδομές. Όλα τα παραπάνω λειτουργούν είτε ως πόλοι έλξης είτε ως πόλοι απώθησης για νέες χωροθετήσεις και σε συνδυασμό με τους κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες συμβάλουν στην εξέλιξη της περιοχής. Σύμφωνα με την ανάλυση του μοντέλου των αυτόματων κυψελοειδών προκύπτει αύξηση των δομημένων περιοχών κυρίως κατά μήκος της νότιας ακτογραμμής του νησιού. Τέλος, το σενάριο αεφόρου ανάπτυξης που προτείνουμε για το νησί της Σκιάθου έχει ως κύριο άξονα την προστασία του περιβάλλοντος και την αποσυμφόρηση της νότιας ακτογραμμής.