Η παραγωγή χώρου στα Δωδεκάνησα κατά την περίοδο της ιταλοκρατίας (1912–1943): η περίπτωση της Λέρου

Abstract

The Dodecanese Island only as late as during the italian occupation conceived as a coherent united space with the integration of these islands into the “ domain of “Isole Italiane dell Egeo.” Notwithstanding its specific characteristics in the Dodecanese , which formed a domain rather tahan o colony, the Italian presence constituted an expression of fascist planning in the context of colonialism and unsurprisingly, over thirty years it produced an entirely new spac, partidurable against the passage of time. This historical period of this occupation, together with the production of new space, entailed many internal differences in terms of both velocity and deggree of spatial interventions. Yet, it has been named and commonly described as Italocracy.On this work’s main question: “Did italian presence in the Dodecanese produce a new space” answer the dissertation which methodological share out in three periods.During the first phase (1912-1923), the organization of local space did not change significantly. Intervetions were lmited to a few footprints and spatial regulations regarding primarily the infrastructure. The most significant development during that period was the framing of the new space that led to the islands separation ( distacco) from their broader regional and economic contex. In the second phase, after the Lausanne Treaty (1923-1936), which is described as the era of Mario Lag, named after the governor of the domain. The identification of the period with the single individual is not accidental, inasmuch as the governor had extensive administrative, legislative and judical authorities. The space underwent complete institutional , economic and environmental reorganization with the creation of new hierarchies, mainly imported ones, and moved laborfrom the primary to the secondary and mainly tertiary sectors of the economy. The ideological need for a direct morphological reconstitution of space would became realized through a series of actions regarding urban planning, architecture and construction, aimed at the development and modernization of urban centers and new agrarian settlements, within the framework of which emerged a netwwork of new-type buildings.The third period «De Vecchi», that started with Mussolini’s Imperium (1936) and interrupted by the War, focus on morphological change of the buildings according the new spirit and institutional addaptions with the metropolitan center. The main question in the case of Leros specialized as the construction of a aironaval base, would introduce of urban planning and the creation of the new town of Portolago in Lakki. This new town was built in “Italian rationalism” style (in modo razzionale) would introduce the aesthetics of mondernism in the Aegean Sea. Through the legitimization of institutional arbitraries of a modernizing profile, such as creating a register, expropriating land for the “public good”and realising “land reforms” as a precondition for urban planning, the use of land changed siignificantly. The previously unified stockbreeding space was divided, the traditional sectors of agriculture,stock raising and fishing were marginalized, leading the majority of previously self-employed workhands to astable wage labor, mainly in the sector of public works. The Dodecanese during the Italian occupation forms a production of space from “distance” inasmuch as the islands and Italy, which used to belong with different worlds before the occupation, became mutual parts of a shared through aseries of actions.This new space was not marginalized after thw Italian withdrawal, but also defined the postwar development of the islands.

Τα Δωδεκάνησα δεν συγκροτούνται γεωγραφικά ως ενιαίος χώρος παρά μόνον κατά την διάρκεια της κατοχής τους από την Ιταλία , όταν τα διάσπαρτα στο Αιγαίο νησιά ενσωματώνονται στην Κτήση των «Isole Italiane dell Egeo». Παρά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ιταλικής παρουσίας στα Δωδεκάνησα καθώς αποτελούσαν «κτήση» και όχι αποικία , αυτή ουσιαστικά αποτέλεσε μια χωρική έκφραση του φασιστικού σχεδιασμού στα πλαίσια του αποικιακού φαινομένου και αναπόφευκτα στα τριάντα χρόνια διαρκείας της, οδηγήθηκε στην παραγωγή ενός τελείως νέου χώρου, ο οποίος μάλιστα αποδείχθηκε ιδιαίτερα ανθεκτικός στον χρόνο. Η περίοδος αυτή κατοχής των νησιών και παραγωγής νέου χώρου (1912-1943), παρά τις διαφορετικές ταχύτητες και εντάσεις των επεμβάσεων κατά την διάρκεια της ύπαρξης της περιγράφεται συνολικά ως «Ιταλοκρατία».Στο κεντρικό ερώτημα της διατριβής «Η ιταλική παρουσία στα Δωδεκάνησα οδηγεί στην παραγωγή ενός νέου χώρου;» απαντά θετικά η μελέτη η οποία μεθοδολογικά επιμερίζεται σε τρεις περιόδους. Την πρώτη περίοδο (1912-1923) η επέμβαση στο χώρο περιορίζεται σε μερικές αποτυπώσεις και χωρικές ρυθμίσεις κυρίως σε επίπεδο υποδομών αλλά και την για πρώτη φορά οριοθέτηση του νέου χώρου, δια της αποκοπής «distacco» από τον ευρύτερο γεωγραφικό και οικονομικό χώρο. Στην δεύτερη περίοδο (1923-1936) η οποία αρχίζει με την συνθήκη της Λοζάνης και περιγράφεται ως περίοδος «Mario Lago» από το όνομα του κυβερνήτη, καθώς αυτός είχε ευρύτατη διοικητική, νομοθετική και δικαστική εξουσία, έχουμε μια συνολική ανασυγκρότηση του χώρου θεσμικά και οικονομικά με νέες κυρίως εισαγόμενες ιεραρχίες και μεταφορά εργατικού δυναμικού από τον πρωτογενή τομέα στον δευτερογενή αλλά κυρίως στον τριτογενή. Ταυτόχρονα η ιδεολογική ανάγκη μορφολογικής ανασυγκρότησης του χώρου θα υλοποιηθεί με σειρά πολεοδομικών, αρχιτεκτονικών και κατασκευαστικών δράσεων που στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό των αστικών κέντρων και των αγροτικών οικισμών, στον ιστό των οποίων αναδύεται ένα δίκτυο από νέου τύπου κτίρια. Η τρίτη περίοδος του «De Vecchi» που ξεκινά την εποχή ανακήρυξης του «imperium» από τον Μουσολίνι, αλλά διακόπτεται από τον πόλεμο, επικεντρώνεται στην προσπάθεια μορφολογικού εξαγνισμού και θεσμικής εναρμόνισης με την μητρόπολη. Το αρχικό ερώτημα εξειδικεύεται στην περίπτωση της Λέρου καθώς ο σχεδιασμός μιας αεροναυτικής βάσης, οδηγεί τόσον στην εισαγωγή του αστικού σχεδιασμού και την ταυτόχρονη δημιουργία μιας νέας πόλης ( Portolago), αλλά και σε χωρικές διευθετήσεις μεγάλης κλίμακας. Αυτή η νέα πόλη, κτισμένη στο στυλ του ιταλικού ρασιοναλισμού (in modo razzionale) εισάγει ουσιαστικά τον μοντερνισμό στο Αιγαίο. Οι νομιμοποιημένες θεσμικές αυθαιρεσίες εκσυγχρονιστικού προφίλ όπως το κτηματολόγιο, οι περί κοινής ωφελείας απαλλοτριώσεις και οι αναδασμοί οδηγούν σε τεράστιες αλλαγές χρήσεων γης. Ο ενιαίος αγροτοκτηνοτροφικός χώρος τεμαχίζεται και οι παραδοσιακές παραγωγικές διαδικασίες (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) περιθωριοποιούνται οδηγώντας την πλειοψηφία του αυτοαπασχολούμενου δυναμικού σε σταθερή απασχόληση μισθωτής εργασίας κυρίως στο τομέα των δημοσίων έργων.Συνοπτικά τα Δωδεκάνησα της Ιταλοκρατίας συνιστούν μια παραγωγή χώρου από απόσταση, καθώς τα νησιά και η Ιταλία ανήκαν σε διαφορετικούς κόσμους πριν και μετά από μια σειρά δράσεων αποτελέσουν μέρος ενός ενιαίου χώρου. Αυτός ο νέος χώρος δεν θα περιθωριοποιηθεί μετά την αποχώρηση των Ιταλών αλλά θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και την μεταπολεμική εξέλιξη των νησιών.