H πολιτική οικονομία της Ευρωπαϊκής διακυβέρνησης και η ΟΝΕ

Abstract

The Eurozone’s debt crisis is a great opportunity to study the evolution and scope of the system of European economic governance based on specific theoretical and analytical frameworks. The aim of this thesis is twofold. On the one hand, to analyze the vulnerabilities that exist under the framework of European economic governance and the conditions that can lead to long-term sustainability of the EMU, through an integrated approach that starts before the Treaty of Rome. On the other hand, the aim of the thesis is to evaluate the role which continues to play the nation-state and the national interests of the Member States and other major actors to creating imperfect EMU.

Από τότε που γεννήθηκε, η ιδέα της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, μετασχηματίζεται και αφού μετασχηματίζεται βρίσκει πάντα, έστω και την τελευταία στιγμή, τρόπους επιβίωσης. Αυτή η μακροχρόνια διαδικασία αλλαγής και μετασχηματισμού έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη αλληλεπιδρούν, αλληλοεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται μεταξύ τους στον πολιτικό και οικονομικό τομέα. Αυτή η διατριβή δεν έχει σαν στόχο να αλλάξει τον κόσμο, όμως σίγουρα μέσα από την περιπτωσιολογική μελέτη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για μια σειρά από τα πιο σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Γι’ αυτό το λόγο, η διατριβή αυτή σκοπεύει να αναλύσει και να αξιολογήσει τη διαδικασία της οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης στη βάση της αλληλεπίδρασης των δυο διαστάσεων, της πολιτικής και της οικονομίας. Αυτό θα γίνει γιατί από μόνη της η οικονομική θεωρία και τα οικονομικά πλεονεκτήματα δεν παρέχουν σαφείς απαντήσεις στο πώς και γιατί οδηγηθήκαμε στη δημιουργία της ΟΝΕ και στο ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες των ευπαθειών και των στρεβλώσεων της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Διακυβέρνησης (ΕΟΔ) οι οποίες μας οδήγησαν στη σημερινή κρίση χρέους. Ετσι, η εξήγηση και αξιολόγηση της ΟΝΕ είναι ένα καθαρό ζήτημα της πολιτικής οικονομίας.Όπως εξάλλου έχει τονιστεί, από τη στιγμή που οι νέοι διεθνικοί ή ευρωπαϊκοί θεσμοί «προσπαθούν να μετατρέψουν τις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών και σχετικά αυτόνομων οικονομικών συστημάτων σε σχέσεις ανάλογες με εκείνες που ισχύουν μέσα στα εθνικά οικονομικά συστήματα, καθώς και να διαμορφώσουν από την πανσπερμία των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων του κάθε κράτους ένα ενιαίο όλον, σε αυτό το βαθμό ξεπερνούν την παραδοσιακή οικονομολογική ανάλυση και απαιτούν πρωτίστως τη συνεισφορά της Πολιτικής Επιστήμης» (Τσινισιζέλης 1993, σ. 18). Δηλαδή, η διαδικασία αξιολόγησης της ΟΝΕ, εκτός από τη συνεισφορά της οικονομικής επιχειρηματολογίας, απαιτεί και την πολιτική υποστήριξή της. Πώς και για ποιους λόγους η πολιτική και η οικονομία όλα αυτά τα χρόνια επηρέασαν και επηρεάζουν ακόμα και σήμερα την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία των πιο σημαντικών θεσμών της ΟΝΕ;Η δημιουργία της ΟΝΕ είναι ακόμα και σήμερα για πολλούς αδιανόητη, έστω και εάν αυτή είναι ότι πιο σημαντικό έχει συμβεί στην Ευρώπη τα τελευταία 60 χρόνια. Ακόμα και μετά τ Συνθήκη του Μάαστριχτ λίγοι ήταν αυτοί που πίστευαν πως η οικονομική ενοποίηση της Ευρώπης θα προχωρούσε τόσο πολύ. Μάλιστα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Τζων Μέιτζορ είχε δηλώσει πως η ΟΝΕ «έχει όλη τη γραφικότητα και την ίδια περίπου αποτελεσματικότητα που έχει ένας χορός της βροχής1». Έτσι, η ΟΝΕ φαίνεται πως αποτελεί ένα «πραγματικό πείραμα in vivo για τους οικονομολόγους και τους κοινωνικούς επιστήμονες προσφέροντας τους μια πρωτόγνωρη εμπειρία να δοκιμάσουν στην πράξη τις θεωρίες τους και να ελέγξουν την ενδεχόμενη εγκυρότητα τους» (Τσούκαλης 2004, σ. 229). Σήμερα, σε αντίθεση με το παρελθόν, υπάρχει ήδη ένα δημιουργημένο και στιβαρό επιστημονικό υπόβαθρο το οποίο προσφέρει την απαραίτητη επιστημονική εγκυρότητα για τη μελέτη του φαινομένου της ΟΝΕ. Όμως, οι προκλήσεις που παρουσιάζονται σε αυτή τη διαδικασία είναι πολλές φορές όχι μόνο ανυπέρβλητες αλλά και πρωτόγνωρες. Εξ’ υποθέσεως, η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δεν παύει να είναι ένα μοναδικό φαινόμενο γεγονός το οποίο επηρεάζει κάθε προσπάθεια αξιολόγησης. Αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε τους θεωρητικούς προβληματισμούς μας και να απαντήσουμε σε θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το πλαίσιο λειτουργίας και τους νόμους κίνησης της διαδικασίας της Ευρωπαικής Οικονομικής Ενοποίησης (ΕΟΕ).Κάτω από αυτά τα πλαίσια, η κρίση χρέους της Ευρωζώνης είναι για τον συγγραφέα μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να μελετηθεί κριτικά η εξέλιξη και το πλαίσιο της ΕΟΔ στη βάση συγκεκριμένων θεωρητικών και αναλυτικών πλαισίων. Ο στόχος αυτής της διατριβής είναι διττός. Από τη μια πλευρά, να αναλύσει τις ευπάθειες που υπάρχουν στο πλαίσιο της ΕΟΔ και των προϋποθέσεων εκείνων που μπορούν να οδηγήσουν στη μακροχρόνια βιωσιμότητα της ΟΝΕ, μέσα από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση η οποία ξεκινάει πριν από τη Συνθήκη της Ρώμης και φτάνει στην κρίση χρέους της Ευρωζώνης, μελετώντας μέσα σε αυτά τα πλαίσια και την περίπτωση της Ελλάδας, ως την πιο σημαντική περίπτωση κρίσης σε ολόκληρη την ΕΕ. Από την άλλη πλευρά, στόχος της διατριβής είναι να αξιολογήσει το ρόλο που συνεχίζει να παίζει το έθνος-κράτος καθώς και τα εθνικά συμφέροντα των κρατών μελών καθώς και των άλλων σημαντικών δρώντων-παραγόντων τόσο στη δημιουργία της ατελούς ΟΝΕ, όσο και ως προς τη διαδικασία επίλυσης της κρίσης τα τελευταία χρόνια. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως ουσιαστικά οι ευπάθειες της Ευρωπαϊκής οικονομικής αρχιτεκτονικής είναι αποτέλεσμα της οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης που ακολουθήθηκε όλα αυτά τα χρόνια και η οποία στηρίχθηκε τόσο στα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των κρατών μελών, όσο και στον εν γένει μετασχηματισμό των οικονομικών ιδεών σχετικά με την οικονομική διακυβέρνηση.Παίρνοντας ως παράδειγμα την Ευρωπαϊκή Κρίση Χρέους (ΕΚΧ), θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στη βάση μιας σειράς πολιτικών και οικονομικών θεωριών το πώς, με ποιο τρόπο και για ποιους λόγους το νέο πλαίσιο της ΕΟΔ αλλάζει καθώς επίσης και να κατανοήσουμε τους νόμους κίνησης της διαδικασίας της ΕΟΕ. Τα κυριότερα ερωτήματα που θα απαντήσουμε είναι τα εξής: Ποιοι λόγοι μας οδήγησαν στη δημιουργία της ΟΝΕ; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη βιωσιμότητά της; Για ποιους λόγους η αρχιτεκτονική της ΟΝΕ παρέμεινε ημιτελής; Ποιες είναι οι κυριότερες ευπάθειες της ΟΝΕ στο οικονομικό, πολιτικό και θεσμικό επίπεδο; Ποιοι είναι οι πιθανοί τρόποι επίλυσης των ευπαθειών αυτών; Ποιοι οι λόγοι εμφάνισης της ΕΚΧ μετά το 2007; Πώς και γιατί ενώ όλοι αναγνωρίζουν τις ευπάθειες και τα μειονεκτήματα της ΕΟΔ δεν προχωράμε στη ριζοσπαστική επίλυση τους; Ποια ήταν η αντίδραση της ΕΕ; Ποιες είναι οι νέες εξελίξεις στο πλαίσιο της ΕΟΔ μετά την εμφάνιση της ΕΚΧ; Είναι η τρέχουσα προσέγγιση που ακολουθείτε από την ΕΕ επαρκής για να επιλύσει τα προβλήματα της Ευρωζώνης; Μέσω ποιάς διαδικασίας επηρεάζεται το τελικό αποτέλεσμα και η επιτυχία αυτής της νέας προσέγγισης της ΕΟΔ;Η ΕΚΧ θα γίνει η αιτία επιτάχυνσης ή η αιτία επιβράδυνσης της διαδικασίας ΕΟΕ;