Κοινωνιοψυχολογικές διαστάσεις διαμόρφωσης εκπαιδευτικής πολιτικής: η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Abstract

The two key aspects of the thesis are primarily the presentation and assessment in psychosociological terms of the current in Greece system for access to higher education and secondly the control of hypothetical scenarios that are either proposed by official agencies or arise as scientific questions derived from the international practice. Thus, the thesis initially explores the identification, measurement and interaction between characteristics, perceptions and relationships directly related to the Greek candidate for higher education in the context of participation in the existing national exams. The study was based on the distinction of gender, place of residence, type of lyceum education and the corresponding lyceum grade. In a second stage, the thesis puts forward exploring alternative scenarios of access to higher education, which fluctuate from minor alterations in the existing examination system to free access. In addition, each scenario is studied in relation to the behavior, psychology, relationships, perceptions and desires of candidates. The thesis is based on research conducted from February to April 2011 in 21 schools throughout Greece, with 1601 student participants of the second and third grade of Lyceum. The research was conducted by questionnaire for the configuration of which a pre-research with semi-structured interviews had preceded. At first, there is a presentation of the recent history of higher educatin access examinations as an applied educational policy of the Greek state, while referrence is made to the main characteristics of Greek society and education related to access to higher education. Weaknesses of the educational system are mentioned and mainly the marginal nature of the technical vocational education. It is pointed out that despite the democratic character of the Greek educational system, the perpetuation of social and economical inequalities are a fact, and despite the statutory free education, the Greek family participates significantly in the total educational expenditures of the country. The recent discussion in the Greek and international literature is also mentioned with regards to whether the examinations provide equal opportunities for access to higher education or just reproduce the system, if they are a reliable selection mechanism and what is the effect on the previous level of education. Subsequently the psychosociological dimension of higher education access examinations and academic success or failure are analyzed with emphasis on the role of parents, friends and teachers. Reference is made to the key issue of school stress, anxiety due to examinations and academic burnout syndrome, followed by extensive reference to data from the recent Greek literature and research related to these issues. Coming to the conclusions of the research, participation in the national exams is proved to be a painful psychological test, which does not leave unaffected the relationships of the students with the people in their immediate environment: parents, teachers, classmates. It is noted that more stressed are those students who faithfully follow the rules of the game, although questioning them, abide by them and eventually regard them as self-improvement motivation. The system may be characterized by the students as objective and fair, on the other hand however, it is clearly pointed out that it favors private lessons. It is emphasized that an access system based only on performance in lyceum would have a positive effect mainly on the psychology of candidates and the economic burden of their families, however more objections are expressed to this system rather than to a system that is based on the current one with allterations. The reluctance to disengage Lyceum from the access exams is noted and correspondingly the preference of candidates to have the possibility of more examination opportunities in the same school year, the possibility of holding any high score of prior examination in a course, the limitation of the curriculum, accessing University by faculty and not by department, so as to choose later their professional orientation. The research revealed that free access to higher education under the present circumstances is unrealistic. Finally,variations are noted and presented both in relation to gender as well as in relation to the place of residence, the lyceum type and the year of lyceum grade.

Οι δύο κεντρικοί άξονες της διατριβής είναι κατά πρώτον η παρουσίαση και αποτίμηση του ισχύοντος στη χώρα μας συστήματος πρόσβασης στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση από άποψη κοινωνιοψυχολογική και κατά δεύτερον ο έλεγχος υποθετικών σεναρίων πρόσβασης, τα οποία είτε έχουν διατυπωθεί από επίσημους φορείς είτε προκύπτουν ως επιστημονικά ερωτήματα από τη διεθνή πρακτική.Σε πρώτο στάδιο η διατριβή διερευνά τον εντοπισμό, τη μέτρηση και την αλληλεπίδραση χαρακτηριστικών, αντιλήψεων και σχέσεων που συνδέονται με τον Έλληνα υποψήφιο στα πλαίσια της συμμετοχής του στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Η μελέτη των παραπάνω στηρίχτηκε στη διάκριση του φύλου, του τόπου μόνιμης κατοικίας, του λυκειακού τύπου και της αντίστοιχης τάξης. Σε ένα δεύτερο στάδιο, η διατριβή θέτει προς διερεύνηση εναλλακτικά σενάρια πρόσβασης στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση, που διακυμαίνονται από τη μικρή διαφοροποίηση των Πανελλήνιων εξετάσεων μέχρι την ελεύθερη πρόσβαση. Επίσης μελετάται η σχέση κάθε υποθετικού σεναρίου με τη συμπεριφορά, την ψυχολογία, τις σχέσεις, τις αντιλήψεις και τις επιθυμίες των υποψηφίων.Η διατριβή στηρίζεται σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Φεβρουαρίου – Απριλίου 2011, σε 21 σχολικές μονάδες σε όλη την Ελλάδα, και στην οποία πήραν μέρος 1601 μαθητές και μαθήτριες της δεύτερης και τρίτης τάξης Γενικού Λυκείου. Η έρευνα έγινε με ερωτηματολόγιο, για τη διαμόρφωση του οποίου προηγήθηκε προ-έρευνα με ημιδομημένες συνεντεύξεις. Αρχικά παρουσιάζεται η πρόσφατη ιστορία των εισαγωγικών εξετάσεων ως εφαρμοσμένης κρατικής εκπαιδευτικής πολιτικής, ενώ γίνεται αναφορά στα κυριότερα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας και εκπαίδευσης που σχετίζονται με την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης αναφέρονται αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος, με κυριότερη τον περιθωριακό χαρακτήρα της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Επισημαίνεται πως παρά το δημοκρατικό χαρακτήρα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, η διαιώνιση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων είναι γεγονός, ενώ παρά τη θεσμοθετημένη δωρεάν εκπαίδευση, η ελληνική οικογένεια συμμετέχει σημαντικά στις συνολικές εκπαιδευτικές δαπάνες της χώρας. Επίσης, αναπτύσσεται από την ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία η πρόσφατη προβληματική για το αν οι εισαγωγικές εξετάσεις ισοδυναμούν με ισότητα ευκαιριών ή αναπαράγουν το σύστημα, αν αποτελούν αξιόπιστο μηχανισμό επιλογής και ποια είναι η επίδρασή τους στην προηγούμενη εκπαιδευτική βαθμίδα.Στη συνέχεια αναλύεται η κοινωνιοψυχολογική διάσταση των εισαγωγικών εξετάσεων και της ακαδημαϊκής επιτυχίας ή αποτυχίας, με έμφαση στο ρόλο των γονέων, των φίλων και των καθηγητών. Γίνεται αναφορά στο θέμα του σχολικού άγχους, του άγχους των εξετάσεων και του συνδρόμου της ακαδημαϊκής εξουθένωσης, ενώ ακολουθεί εκτενής αναφορά σε δεδομένα από την πρόσφατη ελληνική βιβλιογραφία, που σχετίζονται με τα παραπάνω ζητήματα. Ακολουθούν τα συμπεράσματα της έρευνας. Η συμμετοχή στις Πανελλήνιες εξετάσεις αποδεικνύεται μια επώδυνη από ψυχολογική άποψη δοκιμασία, που επηρεάζει τις σχέσεις των υποψηφίων με τους ανθρώπους του άμεσου περιβάλλοντός τους: γονείς, καθηγητές, συμμαθητές. Διαπιστώνεται ότι περισσότερο άγχος νιώθουν εκείνοι οι μαθητές που ακολουθώντας πιστά τους κανόνες του παιχνιδιού, παρόλο που τους αμφισβητούν, πειθαρχούν σε αυτούς και το ανάγουν τελικά σε κίνητρο αυτοβελτίωσης. Το σύστημα μπορεί να χαρακτηρίζεται από τους μαθητές αντικειμενικό και αδιάβλητο, όμως, εναργώς διατυπώνεται το γεγονός ότι ευνοεί την παραπαιδεία. Υπογραμμίζεται ότι ένα σύστημα πρόσβασης με βάση μόνο την επίδοση στο Λύκειο θα είχε θετικές επιπτώσεις κυρίως στην ψυχολογία των υποψηφίων και στο οικονομικό κόστος της προετοιμασίας τους, ωστόσο εκφράζονται περισσότερες αντιρρήσεις για αυτό παρά για ένα σύστημα που θα έχει ως βάση το ισχύον με αλλαγές. Καταγράφεται η απροθυμία να αποδεσμευθεί το Λύκειο από τις εισαγωγικές εξετάσεις και η προτίμησή των υποψηφίων στη δυνατότητα περισσότερων ευκαιριών εξέτασης μέσα στον ίδιο χρόνο, τη δυνατότητα διατήρησης τυχόν υψηλής βαθμολογίας από προηγούμενη εξέταση, τον περιορισμό της εξεταζόμενης ύλης, την εισαγωγή τους όχι σε Τμήμα αλλά σε σχολή, για να επιλέγουν σε επόμενη φάση την επαγγελματική τους κατεύθυνση ώριμα. Η έρευνα αποκάλυψε πως η ελεύθερη πρόσβαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση με τα σημερινά δεδομένα είναι ουτοπική. Τέλος, διαπιστώθηκαν διαφοροποιήσεις σε σχέση με το φύλο, τον τόπο μόνιμης κατοικίας, το λυκειακό τύπο και την τάξη φοίτησης.