Κοινωνική αναπαράσταση της παγκοσμιοποίησης, ταυτότητες και διαμόρφωση πεποιθήσεων για τις κοινωνικές διεκδικήσεις

Abstract

Based on the theoretical approach of social representations (Moscovici, 1961/76), this series of surveys studied the social representation (SR) of globalization. First, the SR of globalization was considered as common sense knowledge, which is formed based on the scientific discourse on globalization and subsequently anchored on individuals’ perceived social insertions and prior ideological beliefs. Second, the SR of globalization was theorized as a broader ideological framework, which defines the major collectives and their relationships in contemporary society, and therefore links peoples’ collective identity with the intention to adopt different grievances and forms of action. These research questions were examined through correlational quantitative surveys in five different student and non-student samples. The findings show that the SR of globalization was organized around three principles, ‘globalism’, which is associated with a positive perception of the phenomenon as boosting productivity and modernizing the labor market, ‘internationalism’, a negative view which links the phenomenon to global domination, and ‘transformationalism’, which sees globalization as an opportunity for global cooperation. ‘Globalism’ and ‘transformationalism’ were associated with higher perceived economic status and this relationship was mediated by right-wing political self-positioning, while ‘internationalism’ was associated with lower perceived economic status and this relationship was mediated by left-wing political self-positioning. ‘Globalism’ was predicted by a set of ideological beliefs that consider the state today as economic coordinator, culture as a key source of global conflict, and by fair market ideology. ‘Internationalism’ was predicted by economic inequality as major source of conflict and by the intention to defend the public sector. ‘Transformationalism’ was predicted by the redistributive role of the state and fair market ideology. Regarding the second axis of the surveys, ‘internationalism’ was expected to link peoples’ collective identity with the intention to adopt grievances concerning economic redistribution, as well as forms of collective action directed at the state. ‘Globalism’ and ‘transformationalism’ were expected to link collective identity with the intention to fight for identity and universal grievances, and the adoption of individual and/or collective forms of action that are not necessarily addressed at the state. The findings showed that collective identity predicted the intention to adopt individual forms of action, when associated with ‘transformationalism’ and ‘globalism’. Collective identity also predicted the intention to adopt redistribution grievances when associated with ‘internationalism’. However, this was the case when participants intended to adopt individual instead of collective forms of action. The SR of globalization may constitute an ideological framework linking collective identity with different imperatives for action, to the extent that collective and organized forms of actions are not preferred.

Με βάση τη θεωρητική προσέγγιση των κοινωνικών αναπαραστάσεων (Moscovici, 1961/76), η παρούσα εργασία μελέτησε εμπειρικά την κοινωνική αναπαράσταση (ΚΑ) της παγκοσμιοποίησης. Ο πρώτος άξονας των ερευνών ήταν η ΚΑ της παγκοσμιοποίησης ως αναπαράσταση ενός κοινωνικά σημαντικού φαινομένου, που διαμορφώνεται στον κοινό νου με βάση τον επιστημονικό λόγο γύρω από αυτό, και επικεντρώνεται στις αντιλήψεις των ατόμων για τις κοινωνικές τους υπαγωγές καθώς και στις πρότερες ιδεολογικές τους πεποιθήσεις. Ο δεύτερος άξονας ήταν η ΚΑ της παγκοσμιοποίησης ως ευρύτερο ιδεολογικό πλαίσιο, που καθώς ορίζει τις σημαντικές συλλογικότητες στη σύγχρονη κοινωνία και τις σχέσεις μεταξύ τους, συνδέει τις συλλογικές ταυτότητες των ατόμων με διαφορετικά προτάγματα για δράση. Τα ερευνητικά αυτά ερωτήματα εξετάστηκαν σε πέντε διαφορετικά δείγματα φοιτητών και εργαζομένων, με ποσοτική μεθοδολογία συσχετιστικού τύπου. Όπως έδειξαν τα ευρήματα των ερευνών, η ΚΑ της παγκοσμιοποίησης οργανώθηκε γύρω από τρεις αρχές, την ‘παγκοσμιοκεντρική’, η οποία συνδέεται με θετική αντίληψη του φαινομένου που το συνδέει με την παραγωγικότητα και τον εκσυγχρονισμό της αγοράς εργασίας, την ‘διεθνιστική’, που αντιλαμβάνεται το φαινόμενο αρνητικά ως παγκόσμια κυριάρχηση, και τη ‘μετασχηματιστική’, που βλέπει την παγκοσμιοποίηση σαν ευκαιρία για παγκόσμια συνεργασία. Η ‘παγκοσμιοκεντρική’ και ‘μετασχηματιστική’ αναπαράσταση συνδέθηκαν με υψηλότερο αντιληπτό οικονομικό επίπεδο, και η σχέση αυτή διαμεσολαβήθηκε από δεξιότερη πολιτική ταυτότητα, ενώ η ‘διεθνιστική’ συνδέθηκε με χαμηλότερο αντιληπτό οικονομικό επίπεδο, και η σχέση αυτή διαμεσολαβήθηκε από αριστερότερη πολιτική ταυτότητα. Ως προς τις ιδεολογικές πεποιθήσεις επικέντρωσης, ο ‘παγκοσμιοκεντρισμός’ προβλεπόταν από την αντίληψη του ρόλου του κράτους ως οικονομικού συντονιστή, από τον πολιτισμό ως βασική πηγή σύγκρουσης σήμερα και από την ιδεολογία της δίκαιης αγοράς. Ο ‘διεθνισμός’ προβλεπόταν από την οικονομία ως βασική πηγή σύγκρουσης και από την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος, ενώ ο ‘μετασχηματισμός’ προβλεπόταν από τον αναδιανεμητικό ρόλο του κράτους και την ιδεολογία της δίκαιης αγοράς. Ως προς το δεύτερο άξονα των ερευνών, υποθέσαμε ότι η ‘διεθνιστική’ ΚΑ της παγκοσμιοποίησης θα συνδέει τη συλλογική ταυτότητα των ατόμων με την πρόθεση να αγωνιστούν για αιτήματα αναδιανομής και να υιοθετήσουν συλλογικές μορφές δράσης που απευθύνονται στο κράτος, ενώ η ‘παγκοσμιοκεντρική’ και η ‘μετασχηματιστική’ θα συνδέει την ίδια ταυτότητα με την πρόθεση των ατόμων να αγωνιστούν για αιτήματα ταυτότητας και οικουμενικά, και να υιοθετήσουν ατομικές ή/και συλλογικές μορφές δράσης που δεν απευθύνονται απαραίτητα στο κράτος. Τα ευρήματα έδειξαν ότι η συλλογική ταυτότητα προέβλεπε την πρόθεση για υιοθέτηση ατομικών μορφών δράσης, όταν συνδέθηκε με τη ‘μετασχηματιστική’ και ‘παγκοσμιοκεντρική’ αναπαράσταση. Επίσης, η συλλογική ταυτότητα προέβλεπε την πρόθεση για υιοθέτηση κοινωνικών αιτημάτων όταν συνδέθηκε με τη ‘διεθνιστική’ αναπαράσταση, όταν όμως οι συμμετέχοντες προτίθεντο να υιοθετήσουν ατομικούς και όχι συλλογικούς τρόπους δράσης. Φαίνεται ότι η ΚΑ της παγκοσμιοποίησης, ως ιδεολογικό πλαίσιο, προσδίδει στη συλλογική ταυτότητα προτάγματα για δράση, στο βαθμό που δεν προτιμώνται συλλογικές και οργανωμένες μορφές συμμετοχής.