Κοινωνικές αναπαραστάσεις των Ελλήνων και των ξένων από τις αρχές της δεκετίας του 1990 μέχρι και σήμερα: εξουσία και αντιστάσεις μέσα από το πρίσμα της βίας

Abstract

The object of this PhD dissertation is the social formation of illegal migration in contemporary Greece. The thesis aims to identify, to locate and to present the processes of social production of the hierarchical dichotomy between “normal” Greek citizens and “illegal aliens”. The material examined consists of three different areas of public discourse: a) legal discourse including Greek domestic aliens law, and international and European Union legislation on migration and “illegal” migration b) international and Greek scientific literature on illegal migration as well as selected reports of international organizations c) the local mainstream press coverage of the first three days of the hunger-strike of the (nearly) 300 male migrants in a building of the Athens Law School in January 2011.The method employed is discourse analysis, with a focus on the processes through which the illegal migration “problem” in Greece and the subject inscribed in its field, the “illegal” migrant, are formed. The research identifies the practices of division through which the social area of migrant illegality is entrenched and patrolled. These practices are tracked within the bodies of discourse under examination.The basic presupposition and, at the same time, the aim of this project is the removal of migrant illegality from the field of natural objects that lie beyond discussion. “Illegal migrants” did not always exist and, once in existence, this specific category didn’t always refer to “aliens”. As the research indicates, contemporary migrant illegality is a product of the interaction, namely antagonism, among those social powers that generate global migrations and those that try to restrain and/or manage them profitably. The action of the state, the dynamic of the relation of capital, the power of national sovereignty and the emergence of transnational forms of governance, constitute critical dimensions of illegal migration as a public sphere issue in Greece.The research traces the significance of the law in the constitution of the taxonomic pairs Greeks/aliens, European citizens/ third country nationals, legal/illegal migrants. Thus, through the power of law, a social hierarchy is constituted on the top of which we find those subjects who meet national and EU requirements for citizenship and/or residency. Below them there are the legal (non-EU national) aliens; “illegal” migrants are at the bottom of the scale. The analysis of press discourse brought to the surface the local perception of a threat of subversion of this hierarchical order and identifies the claim of “illegal” migrants for public presence and action as the source of this threat. The study of the representation of migrations in terms of fluidity (migrant waves, migrant flows) both in scientific-policy making discourse and in that of the news press, shows that the inscription of migration upon the field of natural phenomena -e.g. a flood- prescribes a certain kind of management by erasing the agency of migrants. The dissertation argues that the contribution of this diffused “fluid” discourse is critical towards an indiscriminate stance concerning migrants, especially “illegals,” who are approached as a mere object of state management.Through the exploration of different areas of public discourse and the multilayered approach to different aspects of migrant illegality, the dissertation constitutes a historically located project of charting the social production of “illegal migration” in modern Greece, both in the “high” areas of law and science, and in “everyday” public sphere discursive sites such as the news press.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η συγκρότηση της παράνομης μετανάστευσης στη σύγχρονη Ελλάδα. Η διατριβή στοχεύει να εντοπίσει και να εκθέσει τις διαδικασίες κοινωνικής παραγωγής της ιεραρχικής διχοτόμησης μεταξύ «κανονικών» Ελλήνων πολιτών και «παράνομων ξένων». Το υλικό της έρευνας αντλείται από τρεις διαφορετικές περιοχές του δημόσιου λόγου. Πιο συγκεκριμένα: α) αναλύεται η εγχώρια νομοθεσία για τη μετανάστευση αλλοδαπών και θεμελιώδη κείμενα του διεθνούς δικαίου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση και την «παράνομη» μετανάστευση• β) επισκοπείται η διεθνής και εγχώρια επιστημονική συζήτηση για την «παράνομη» μετανάστευση και αναλύονται κείμενα διεθνών οργανισμών• γ) καθίσταται αντικείμενο ανάλυσης ο λόγος του εγχώριου τύπου μεγάλης κυκλοφορίας όσον αφορά τους τρόπους με τους οποίους κάλυψε τις πρώτες τρεις ημέρες της απεργίας πείνας που πραγματοποίησαν 300 (περίπου) άνδρες μετανάστες σε χώρο της Νομικής Αθηνών τον Ιανουάριο του 2011. Η μέθοδος που αξιοποιείται είναι η ανάλυση λόγου, διαμέσου της οποίας διερευνώνται οι διαδικασίες μορφοποίησης του «προβλήματος» της παράνομης μετανάστευσης στην Ελλάδα σήμερα και των βασικών χαρακτηριστικών του υποκειμένου που εμπίπτει στο πεδίο της, του «λαθρομετανάστη». Η έρευνα επιδιώκει να εντοπίσει και να παρουσιάσει τις διαιρετικές πρακτικές διαμέσου των οποίων περιχαρακώνεται και περιφρουρείται η κοινωνική περιοχή της μεταναστευτικής παρανομίας.Βασική προϋπόθεση και, ταυτόχρονα, στόχευση του εγχειρήματος της διατριβής είναι η απομάκρυνση της μεταναστευτικής παρανομίας από το πεδίο των φυσικών αντικειμένων τα οποία δεν επιδέχονται συζήτησης. Δεν υπήρχαν πάντοτε «παράνομοι μετανάστες-τριες», ούτε η συγκεκριμένη κατηγορία αφορούσε πάντοτε αποκλειστικά τους «ξένους». Όπως υποδεικνύει η έρευνα, η σύγχρονη μεταναστευτική παρανομία είναι προϊόν της αμοιβαίας επίδρασης, του ανταγωνισμού, μεταξύ των κοινωνικών δυνάμεων που κινητοποιούν τις παγκόσμιες μεταναστεύσεις και εκείνων που επιδιώκουν να τις αναχαιτίσουν ή/και να τις διαχειριστούν επωφελώς. Η δράση του κράτους, η δυναμική τις κεφαλαιακής σχέσης, η ισχύς της εθνικής κυριαρχίας και η ανάδυση μορφών υπερεθνικής διακυβέρνησης των μεταναστεύσεων, συνιστούν κρίσιμες διαστάσεις συγκρότησης της παράνομης μετανάστευσης ως ζητήματος της δημόσιας σφαίρας. Η έρευνα ανέδειξε τη σημασία του νόμου στη συγκρότηση των ταξινομικών ζευγών Έλληνες/αλλοδαποί, Ευρωπαίοι πολίτες/υπήκοοι τρίτων χωρών, νόμιμοι/παράνομοι μετανάστες-τριες. Διαμέσου της νομικής εξουσίας συγκροτείται μια κοινωνική ιεραρχία στην κορυφή της οποίας βρίσκονται τα υποκείμενα που εμπίπτουν στις εθνικές προδιαγραφές και σ’ εκείνες της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Κάτω απ’ αυτούς βρίσκονται οι νόμιμοι (μη κοινοτικοί) αλλοδαποί ενώ στο βυθό της κλίμακας τοποθετούνται οι «παράνομοι», οι οποίοι θεωρούνται ως οι κατ’ εξοχήν ξένοι. Η ανάλυση λόγου του τύπου κατέδειξε την απειλή ανατροπής της ιεραρχικής τάξης που συνιστά η αξίωση για δημόσια παρουσία και δράση των «παράνομων» μεταναστών. Η μελέτη της αναπαράστασης των μεταναστεύσεων με όρους ρευστότητας (μεταναστευτικά κύματα, μεταναστευτικές ροές) τόσο στο λόγο της επιστήμης και της διαμόρφωσης πολιτικής όσο και σ’ εκείνον του τύπου, δείχνει ότι η εγγραφή της μετανάστευσης στο πεδίο των φυσικών φαινομένων -όπως η πλημμύρα- προδιαγράφει ένα συγκεκριμένο είδος διαχείρισής της ακυρώνοντας την υποκειμενική αυτενέργεια των μεταναστών-τριών. Η διατριβή υποστηρίζει ότι είναι κρίσιμη η συμβολή αυτού του διάχυτου «ρευστού» λόγου στη συλλήβδην αντιμετώπιση των μεταναστών-τριών, ιδιαίτερα των «παρανόμων», ως αντικειμένων κρατικής διαχείρισης.Μέσα από τη διερεύνηση διαφορετικών διαστάσεων του δημόσιου λόγου και τη διαμόρφωση μιας συνθετικής προσέγγισης των διαφορετικών όψεων της μεταναστευτικής παρανομίας, η διατριβή συγκροτεί ένα ευρύ και ιστορικά εντοπισμένο εγχείρημα το οποίο εξετάζει την κοινωνική παραγωγή της «λαθρομετανάστευσης» στη σύγχρονη Ελλάδα και στις «υψηλές» περιοχές του νόμου και της επιστήμης αλλά και σ’ εκείνες της «καθημερινής» δημόσιας σφαίρας.