Η προθηματοποίση στις νεοελληνικές διαλέκτους: συγχρονική και διαχρονική προσέγγιση

Abstract

This thesis deals with prefixation cases in Modern Greek Dialects from a synchronic and diachronic point of view. In particular, the following dialectal morphemes: akro-, moro-, plako-, s(j)o-/sa- and hamo- are investigated with respect of their historical development and their phonological, structural and semantic differences in synchronic terms. Prefixization (c.f. Amiot 2005) as a diachronic crossing from compounding to prefixation shows that there is no clear borderline between the two processes (Booij 2005, Bauer 2005, Ralli to appear). According to this phenomenon, a morpheme shows divergence with respect to its ancestor, loses its lexical independence (Iacobini 2004), and may be subject to phonological erosion. It is generally accepted that grammaticalization occurs if certain criteria are satisfied (Lehmann 1985, Hopper & Traugott 1983, Hopper 1991, Heine & Kuteva 2002, Heine 2003, Amiot 2005, Giannoulopoulou 2006, Αnastasiadi-Symeonidi 2008, van Goethem 2008). As far as prefixization is concerned, and with some degree of variation from one author to another, there is more or less agreement on the following general criteria: a) phonological erosion, b) desemanticization, c) decategorialization, d) shrinking of syntagmatic weight, e) coalescence, f) extension of the morphological combinatorial properties. In this study, I try to answer three important questions: a) what are the specific parameters which may induce prefixization out of compounding? b) Are these parameters the same for all the range of grammaticalization phenomena, or are they restricted to morphology? c) Is there a particular order according to which these parameters seem to play a role in morphologization? I argue that if we deal with morphology the parameters which lead to the completion of a morphologization process have to be morphological in nature. Other parameters may trigger the process, or may play a role during the process, but do not guarantee completion. Within this spirit, I propose that the general grammaticalization parameters which are involved in prefixization are desemanticization and phonological erosion, but the specific morphological parameters which are crucial for determining the final stage of prefixization are related to: a) the increase of productivity, b) the expansion of morphological combinatorial properties. Evidence from the history of Greek and its Modern Greek dialects illustrate the above proposals.

Στην παρούσα διατριβή επιχειρείται η συγχρονική και διαχρονική προσέγγιση φαινομένων προθηματοποίησης στις νεοελληνικές διαλέκτους. Συγκεκριμένα, μελετώνται τα διαλεκτικά μορφήματα ακρο-, μωρο-, πλακο-, σ(ι)ο-/σα-, χαμο- ως προς την ιστορική τους εξέλιξη, και τις φωνολογικές, δομικές και σημασιολογικές τους αποκλίσεις σε συγχρονικό επίπεδο. Η μετάβαση από τη σύνθεση στην παραγωγή, δηλαδή η προθηματικοποίηση (βλ. Amiot 2005), αποδεικνύει ότι τα όρια ανάμεσα στις δύο διαδικασίες δεν είναι σαφώς διακριτά (Booij 2005, Bauer 2005, Ralli 2010). Κατά την προθηματικοποίηση, ένα μόρφημα αποκλίνει από το λεξηματικό του πρόγονο, χάνει την αυτονομία του (Iacobini 2004) και είναι δυνατό να υπόκειται σε φωνολογικές αλλαγές. Είναι γενικώς παραδεκτό ότι η γραμματικοποίηση επιτελείται, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις (Lehmann 1985, Hopper & Traugott 1983, Hopper 1991, Heine & Kuteva 2002, Heine 2003, Amiot 2005, Giannoulopoulou 2006, Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 2008, van Goethem 2008). Οι προτεινόμενες γενικές παράμετροι για την προθηματικοποίηση από τη διεθνή βιβλιογραφία είναι οι ακόλουθες: α) φωνολογική διάβρωση, β) αποσημασιοποίηση, γ) αποκατηγοριοποίηση, δ) περιορισμός συντακτικού βάρους, ε) ανάμειξη, στ) διεύρυνση συνδυαστικών μορφολογικών ιδιοτήτων. Στη μελέτη αυτή, προσπαθώ να απαντήσω σε τρεις σημαντικές ερωτήσεις: α) Ποιες είναι οι εξειδικευμένες παράμετροι που ερμηνεύουν τη μετάβαση από τη σύνθεση στην προθηματοποίηση; β) Οι παράμετροι αυτές είναι ίδιες για όλα τα φαινόμενα γραμματικοποίησης ή περιορίζονται στο πεδίο της μορφολογίας; γ) Ποια είναι η ιεράρχηση των συγκεκριμένων παραμέτρων κατά τη μορφολογικοποίηση; Στο πεδίο της μορφολογίας, υποστηρίζω ότι ο μορφολογικός παράγοντας έχει αποφασιστική σημασία για την περάτωση μιας διαδικασίας μορφολογικοποίησης. Είναι δυνατό άλλες παράμετροι να κινητοποιούν ή να συνεισφέρουν στην εξέλιξη της διαδικασίας, αλλά δεν μπορούν να εγγυηθούν την ολοκλήρωση αυτής. Υπό αυτήν την έννοια, προτείνω ότι οι γενικές παράμετροι που εμπλέκονται είναι η επανασημασιοποίηση και η διάβρωση, ενώ οι εξειδικευμένες μορφολογικές παράμετροι που απαντούν σε τελικό στάδιο της προθηματικοποίησης είναι: α) η αύξηση της παραγωγικότητας, β) η διεύρυνση των μορφολογικών συνδυαζόμενων βάσεων. Τόσο τα εξεταζόμενα διαχρονικά δεδομένα της Ελληνικής γλώσσας, όσο και τα εξεταζόμενα συγχρονικά δεδομένα από τη διαλεκτική ποικιλία της νέας Ελληνικής επιβεβαιώνουν τις παραπάνω θέσεις.