Ιχνηλατώντας το δράκο: η ενσωμάτωση της κινέζικης ιατρικής στα δίκτυα των επαγγελματιών υγείας της Αθήνας

Abstract

Οι ποικίλοι λόγοι και πρακτικές που αναπτύσσουν οι Έλληνες επαγγελματίες του χώρου της υγείας σε σχέση με την εισαχθείσα κινέζικη ιατρική, επιβεβαιώνουν τον βασικό ισχυρισμό του Giddens και άλλων θεωρητικών αναφορικά με την παγκοσμιοποίηση¹ . Καθώς η γνώση μετακινείται σε νέα περιβάλλοντα ενεργοποιεί ένα πολιτισμικό διάκενο το οποίο αντισταθμίζεται με την οικειοποίηση και τη χρήση της νέας γνώσης κατά τρόπο που ταιριάζει στις τοπικές αντιλήψεις (βλ. και Howell 1995). Η κινέζικη ιατρική, κατά την διαδικασία της πολιτισμικής ενσωμάτωσης στον ελληνικό αστικό χώρο, επιδέχεται μετασχηματισμούς και επαναπροσαρμόζεται, κατά περίπτωση, συνδεόμενη με αντιλήψεις που προϋπάρχουν και συνδέουν το χώρο της υγείας με τις κατηγορίες της επιστήμης, του έθνους, του φύλου και της θρησκείας. Κατά αυτή την έννοια, δημιουργούν μια εντόπια εκδοχή της κινέζικης ιατρικής, εκδοχή που συνδέεται ακροθιγώς με το εισαγόμενο υπερεθνικό αγαθό και εκφράζει μία από τις παγκοσμιοποιημένες όψεις του. Η επαναλαμβανόμενη ερώτηση «τι είναι η κινέζικη ιατρική επιστήμη» ακολουθείται από την αναπόσπαστη «ποιος έχει την εξουσιοδότηση να την αποσαφηνίσει και την ασκήσει». Οι γιατροί-βελονιστές ακολουθούν τη μετανεωτερική στρατηγική του προσδιορισμού της επαγγελματικής τους ταυτότητας προσθέτοντας στην ιατρική τους εκπαίδευση προνεωτερικές μεθόδους θεραπείας, οι οποίες αναπροσαρμόζονται σε σύγχρονες ιατρικές θεωρίες και τεχνικές. Ο βελονισμός και η βοτανοθεραπεία ωστόσο εμπλέκει και επαγγελματίες χωρίς ιατρική εκπαίδευση οι οποίοι δρουν θεραπευτικά μέσα σε ένα εθνικό πλαίσιο υγείας όπου απουσιάζουν οι νομικές διευθετήσεις που θα μπορούσαν να καθορίσουν το επίπεδο της εκπαίδευσής τους όπως και τα όρια της θεραπευτικής τους παρέμβασης. Το υψηλό επίπεδο διεκδίκησης της επαγγελματικής ταυτότητας εκφράζεται και από τις δύο ομάδες, μέσα από την δημιουργία σχολών και επαγγελματικών δικτύων. Ταυτόχρονα, η επιτυχής διαπραγμάτευση της ατομικής ή συλλογικής τους γνώσης εξαρτάται από την ικανότητά τους να σφυρηλατήσουν και να κινητοποιήσουν υπερεθνικές κοινότητες οι οποίες βρίσκονται πέρα από τον άμεσο κύκλο των εντόπιων θεραπευτών. Ως προς το ζήτημα της κανονικοποίησης των κριτηρίων ειδημοσύνης των επαγγελματιών που δρουν στο χώρο της κινέζικης ιατρικής, η άρνηση των ιατρικών συλλόγων της χώρας να αναγνωρίσουν το βελονισμό ως ιατρική πράξη ή ειδικότητα, καθώς θίγει τη βασική, φαρμακευτική, θεραπευτική μεθοδολογία που ακολουθούν, αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα για το ότι η τεχνική του βελονισμού εξακολουθεί να βρίσκεται στη σφαίρα της εναλλακτικής ιατρικής, η οποία χαρακτηρίζεται ενίοτε και ως πρακτική κομπογιανιτισμού. Η περιθωριοποίηση του βελονισμού, ωστόσο, δεν καταλαμβάνει μια πρωτογενή δομική θέση η οποία καθορίζεται οριστικά συσχετιζόμενη με την προϋπάρχουσα και κυρίαρχη δυτική ιατρική, αλλά μετασχηματίζεται και επανακατασκευάζεται διαρκώς μέσα σε ένα σύνολο άρρυθμων, κοινωνικοιστορικών διαδικασιών. Προβάλλεται κάθε φορά ως μια συλλογή ετερογενών πρακτικών οι οποίες διαμεσολαβούν στις μεταμορφώσεις που επιδέχεται η μετάδοση της γνώσης, η επαγγελματική ταυτότητα και τα κοινωνικά δίκτυα. Οι κοινότητες της κινέζικης ιατρικής συγκροτούνται μέσα από ελιγμούς-μετατοπήσεις αλληλεπικαλυπτόμενων δικτύων οι οποίες καθιστούν τα σύνορα μεταξύ της κινέζικης ιατρικής, της επιστήμης και της δυτικής ιατρικής δυσδιάκριτα. Ο ανταγωνισμός για το ποια ιατρική παράδοση ή ακόμη ποια προσέγγιση της ίδιας παράδοσης είναι πιο έγκυρη, συνοδευόμενη πάντα με την καταγγελία των εξουσιαστικών πρακτικών της δυτικής ιατρικής, οδηγεί άτομα και ομάδες στην υιοθέτηση στρατηγικών διεκδίκησης της ίδιας μορφής εξουσίας που, στη ρητορική τους, απαξίωναν. Η γλώσσα του βελονιστή παραμένει σχεδόν πάντα η εξειδικευμένη γνώση του «ειδικού», της οποίας μετέχει συνήθως ακροθιγώς ο ασθενής, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση της δυτικής ιατρικής. Τα ανθρωποκεντρικά ιδεώδη του «ολισμού», η διάθεση επιπλέον θεραπευτικών μέσων στην αγορά της υγείας, συνοδευόμενη από κερδοσκοπικό ενδιαφέρον σε αβέβαιες οικονομικά εποχές, αλλά και οι προσωπικές φιλοδοξίες, αποτελούν παράγοντες που οδηγούν στην οικειοποίηση συγκεκριμένων στρατηγικών από τις εκάστοτε επαγγελματικές ομάδες. Ενώπιον αυτών των δεδομένων, ο ασθενής παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις χωρίς αξιόπιστη ενημέρωση κατά τη διαδικασία της επιλογής των επαγγελματιών στους οποίους στρέφεται για τα ζητήματα της υγείας του. Η κριτικού τύπου, διαχείριση της ασθένειας εξακολουθεί να παραμένει ζητούμενο καθώς, εν τέλει, η αμφισβητούμενη γνώση και πρακτική των επαγγελματιών οδηγεί ενίοτε σε αμφισβητούμενη θεραπευτική αρωγή στους ασθενείς.