Παραμυθιακά στοιχεία και μοτίβα στην ελληνική δραματουργία του 20ου αιώνα (1890-1980)

Abstract

The present thesis studies plays by Greek playwrights in which folktale elements and motifs are identified as dominant or auxiliary constituents of the plot or of the style of the plays. In the first part of the thesis an attempt is being made to approach the theoretical concerns regarding the folktale, the definitions given for this type of oral narrative, its morphology and its characteristics. The morphological characteristics of the folktale, its types and its motifs as they are recorded in the Aarne-Thompson-Uther classification are then presented and analyzed. The elements that are common in the folktale, the folk legends and the folk songs are briefly presented. The second part examines the plays in order to elicit the elements and the motifs of the folktale, as well as the elements of the folk tradition, while the third part attempts to categorize the plays according to the aesthetic movements of their time. The plays studied are developed into six thematic sections: fairytale dramas, dream dramas, manners and customs plays, dramatizations of folk ballads, historical dramas and plays that are related to the absurd. In each play they are addressed the folktale elements and motifs, their correspondence to international and Greek folktale classifications, as well as those elements derived from folk traditions.Folktales and folk legends have been a source of inspiration in the effort to renew the theatrical repertoire in the late 19th and early 20th century, in an era when the movement for the adoption of the demotic Greek language was gaining ground and literary production was turning to realistic descriptions of life in the countryside. The safeguarding of the values of the fatherland and the search for a Greek identity dominate the aspirations of Greek dramatists who resort to the study of folk civilization and culture through manners and customs plays. In the following decades the search for Greekness and its transformation that characterizes to a large extent the so-called generation of the ‘30s, still leads Greek authors to the study of folk sources.After the Second World War a shift is marked in the subject matter and the style of the plays. The themes of manners and customs plays in the form and the style of past decades are abandoned, to be replaced by plays that address the social, urban and political impasse.

Στην παρούσα διατριβή μελετώνται θεατρικά έργα Ελλήνων συγγραφέων στα οποία εντοπίζονται παραμυθιακά στοιχεία και μοτίβα ως κυρίαρχες ή βοηθητικές συνιστώσες της υπόθεσης και του ύφους των έργων. Στο πρώτο μέρος της διατριβής επιχειρείται η προσέγγιση των θεωρητικών προβληματισμών σχετικά με το λαϊκό παραμύθι, τους ορισμούς που δόθηκαν για το είδος αυτό του προφορικού λόγου, τη μορφολογία και τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Παρουσιάζονται και αναλύονται τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του λαϊκού παραμυθιού, οι τύποι και τα μοτίβα όπως καταγράφονται στους παραμυθιακούς καταλόγους των Aarne Thompson και Uther. Συνοπτικά παρουσιάζονται τα στοιχεία εκείνα που αποτελούν κοινό τόπο τόσο στο παραμύθι όσο και στις λαϊκές παραδόσεις και τα δημοτικά τραγούδια. Στο δεύτερο μέρος εξετάζονται τα θεατρικά έργα προκειμένου να αναδειχθούν τα στοιχεία και τα μοτίβα του λαϊκού παραμυθιού καθώς επίσης και τα στοιχεία της λαϊκής παράδοσης, ενώ στο τρίτο μέρος επιχειρείται η ένταξη των θεατρικών έργων στα αισθητικά ρεύματα της εποχής. Τα θεατρικά έργα που μελετήθηκαν αναπτύσσονται σε έξι θεματικές ενότητες: τα παραμυθοδράματα, τα ονειροδράματα, τις ηθογραφίες, τις δραματοποιήσεις παραλογών, τα ιστορικά δράματα και τα έργα που συγγενεύουν με το παράλογο. Σε κάθε έργο εξετάζονται τα παραμυθιακά στοιχεία και μοτίβα, η αντιστοιχία τους με τους διεθνείς και ελληνικούς παραμυθιακούς καταλόγους καθώς και τα στοιχεία εκείνα που απορρέουν από τις λαϊκές παραδόσεις. Τα παραμύθια και οι λαϊκές παραδόσεις αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης στην προσπάθεια ανανέωσης του δραματολογία στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, την εποχή που ο δημοτικισμός κερδίζει έδαφος και η λογοτεχνία στρέφεται στην περιγραφή αληθινών καταστάσεων από τη ζωή της υπαίθρου, Η περιφρούρηση των πάτριων αξιών και η αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας κυριαρχούν στις επιδιώξεις των ελλήνων δραματουργών οι οποίοι μέσω της ηθογραφίας καταφεύγουν στη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού. Στις δεκαετίες που ακολουθούν η αναζήτηση της ελληνικότητας και η μετάπλασή της που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό την επονομαζόμενη γενιά του 30, οδηγεί και πάλι τους Έλληνες συγγραφείς στην μελέτη των λαϊκών πηγών. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο σημειώνεται στροφή στη θεματογραφία και το ύφος των θεατρικών έργων. Τα ηθογραφικά θέματα με την μορφή και το ύφος των προηγούμενων δεκαετιών εγκαταλείπονται ενώ τη θέση τους παίρνουν έργα που πραγματεύονται το κοινωνικό, αστικό και πολιτικό αδιέξοδο.