Η σχέση των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων των ελληνικών παραδοσιακών χορών και η εφαρμογή στη διδασκαλία τους: η περίπτωση των χορών στο χωριό Σπήλαιον Γρεβενών

Abstract

For a reliable and well constituted study and teaching of traditional dance, the perception of the rhythm and its relation with the movement should not be ignored. The present research was conducted in order to study of relations between: a) the rhythmical and kinetic elements of all types of music-kinetic expression and b) rhythmical and kinetic elements or units of the Greek traditional dances. The collection of data was based on written sources, on elements of European music notation and on participative observation (on the spot research), based on the method of Historical ethnography (Kyrjakidoy-Nestoros 1981), for the collection of musical and dance elements of village Spilaion of Grevena. According to the results: 1.a. The rhythmical organisation of time for all types of musical and kinetic expression was realised according to the musical rhythm (division of time), the metre (repetitions of division of time), the time value, the movements of measurement, the rhythmical action (tempo) and the rhythmical scheme. 1.b The postion of Geordiades (1949), that the rhythm of Sirtos Kalamatianos is identified with the "chorios alogos dactylos" of the ancient Greek metrics and not with "epitritos" was confirmed. 2. a. A graphic depiction of the equivalence between the time values of rhythm and time durations of kinetic elements came out (factor of cross-correlation, the time). 2. b. This equivalence, that is expressed verbally at the teaching of movement as first (1st) and second (2nd) rhythmical numeration, is represented with numerical notation 1-2-3 etc. 3. Useful elements for the knowledge of the general frame which conditions the dances resulted. 4. From the rhythmical organisation of dances, simple, complex and mixed rhythms in slow to mediocre rhythmical education were realised. 5. For the rhythmical and kinetic analysis and cross-correlation of dances a table of five columns was created, in which they were recorded: a) rhythmical and kinetic patterns (M1, M2, M3 etc.) that take form according to the musical metre and depending on to treatment material, b) the time values as they are organised internally in rhythmical forms (rhythmical pattern), c) the first(1st ) rhythmical numeration according to the factor of time, d) the second(2nd) rhythmical numeration according to the factor of movement, e) the form of kinetic elements of dance which when they are organised in small kinetic units with meaning, composes the kinetic pattern. 6. The rhythmical and kinetic total that is constituted by a number of rhythmical and kinetic patterns and is repeated, sometimes differentiated partially, is fixed as dancing pattern. The precise determination of time duration of each movement, but mainly the investigation of the relation between the rhythmical and kinetic elements of each type of musical and kinetic expression as, also, and relation between the rhythmical and kinetic elements or units of Greek traditional dances, constitutes a basic condition not only for the study and transmission of movement generally, but mainly for the study and transmission of Greek traditional dances.

Για μια αξιόπιστη και συγκροτημένη μελέτη και διδασκαλία του παραδοσιακού χορού, η αντίληψη του ρυθμού και η σχέση του με την κίνηση δεν πρέπει να αγνοηθεί. Η εργασία αυτή σχεδιάστηκε για τη μελέτη των σχέσεων μεταξύ: α) των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων όλων των τύπων μουσικοκινητικής έκφρασης και β) των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων ή ενοτήτων των ελληνικών παραδοσιακών χορών, ώστε στα πλαίσια συγκεκριμένου θεωρητικού πλαισίου η συγκεκριμένη σχέση να εκφραστεί λεκτικά κατά τη διδασκαλία τους με ρυθμική αρίθμηση. Η συλλογή των δεδομένων βασίστηκε σε γραπτές πηγές και σε επιτόπια έρευνα (συμμετοχική παρατήρηση) με βάση τη μέθοδο της Ιστορικής εθνογραφίας (Κυριακίδου-Νέστορος 1981), για τη συλλογή των μουσικοχορευτικών στοιχείων του χωριού Σπήλαιον Γρεβενών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα: 1.α. Η ρυθμική οργάνωση του χρόνου βασίστηκε στην ευρωπαϊκή μουσική σημειογραφία και, ειδικότερα, στο μουσικό ρυθμό (διαίρεση του χρόνου), το μέτρο (επαναλήψεις διαίρεσης του χρόνου), τη χρονική αξία, τις κινήσεις μέτρησης, τη ρυθμική αγωγή και το ρυθμικό σχήμα (με αυτόν τον τρόπο συγκροτήθηκε το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας, το οποίο αποτελεί τη βάση για τη ρυθμοκινητική ανάλυση και επεξεργασία αρχικά όλων των τύπων μουσικοκινητικής έκφρασης και, στη συνέχεια, των παραδοσιακών χορών). 1.β. Επιβεβαιώθηκε η θέση του Γεωργιάδη (1949) ότι ο ρυθμός του συρτού Καλαματιανού ταυτίζεται με το χορείο άλογο δάκτυλο της αρχαίας μετρικής και όχι με τον επίτριτο. 2. α. Από τη διερεύνηση της σχέσης των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων για όλους τους τύπους μουσικοκινητικής έκφρασης, προέκυψε συνάφεια μεταξύ των συγκεκριμένων στοιχείων, ως αποτέλεσμα του ισοδύναμου των χρονικών αξιών και των κινητικών διαρκειών. 2. β. Επίσης, ως αποτέλεσμα της σύγκρισης της ρυθμικής αξίας και της κινητικής διάρκειας προέκυψε ρυθμοκινητική σχέση (ισοδύναμο), η οποία περιγράφεται και εκφέρεται λεκτικά κατά τη διδασκαλία της κίνησης με δύο τρόπους: την πρώτη (1η) και τη δεύτερη (2η) ρυθμική αρίθμηση (τα αποτελέσματα αυτά θα αποτελέσουν τη βάση για τη ρυθμοκινητική ανάλυση και επεξεργασία των ελληνικών παραδοσιακών χορών. 3. Προέκυψαν χρήσιμα στοιχεία για τη γνώση του γενικού πλαισίου, που διέπει τους χορούς. 4. Η ρυθμική οργάνωση των παραδοσιακών χορών, που πραγματοποιήθηκε με σκοπό να καταγραφεί ο ρυθμικός τους τύπος καθώς και οι χρονικές (ρυθμικές) παράμετροι, βασίστηκε σε μουσικολογικές μεταγραφές ειδικών μουσικολόγων και άλλων ερευνητών, που για τις αναλύσεις τους χρησιμοποιούν τις θεωρίες και τις μεθόδους της Εθνομουσικολογίας. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν απλοί, σύνθετοι και μικτοί ρυθμοί σε αργή προς μέτρια ρυθμική αγωγή. 5. Μέσα από την ανάλυση των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων των παραδοσιακών χορών κατά τη μελέτη των χορών στο χωριό Σπήλαιον Γρεβενών α) προσδιορίστηκε και καταγράφηκε η συνάφεια των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων και β) εκφράστηκε η σχέση αυτή με πρώτη και δεύτερη ρυθμική αρίθμηση, ως αποτέλεσμα της σύγκρισης του ισοδύναμου της ρυθμικής τους αξίας και της κινητικής τους διάρκειας. 6. Με την κωδικοποίηση και οργάνωση των ρυθμοκινητικών μοτίβων σε χορευτικά μοτίβα, περιγράφηκε η πλήρης ρυθμοκινητική εικόνα του χορού και σημειώθηκαν οι δύο τρόποι ρυθμικής αρίθμησης.Ο ακριβής προσδιορισμός και η καταγραφή της συνάφειας των ρυθμικών και κινητικών στοιχείων κάθε τύπου μουσικοκινητικής έκφρασης (μεταξύ των οποίων και οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί), καθώς και η λεκτική έκφραση της σχέσης αυτής (με πρώτη και δεύτερη ρυθμική αρίθμηση) κατά τη διδασκαλία τους (ως αποτέλεσμα της σύγκρισης του ισοδύναμου της ρυθμικής αξίας και της κινητικής διάρκειας), αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη μελέτη και μετάδοση της κίνησης, ευρύτερα, κυρίως όμως για τη μελέτη και μετάδοση του παραδοσιακού χορού.