Το ιστορικό μυθιστόρημα για παιδιά και νέους κατά την περίοδο 1900-1980: τα πρόσωπα και τα προσωπεία

Abstract

Σκοπός της είναι η ανίχνευση της ποιητικής του παιδικού ιστορικού µυθιστορήµατος στην Ελλάδα από τις αρχές του αιώνα έως και το 1980 και η ανάδειξη όλου του φάσµατος της επικοινωνιακής διαδικασίας που συνδιαµορφώνει ένα λογοτεχνικό είδος και ταυτόχρονα θεσµό, όπως είναι τοιστορικό µυθιστόρηµα. Η µελέτη αυτή στοχεύει, παράλληλα, στον προσδιορισµό των σχέσεων που αναπτύχθηκαν ανάµεσα στα πρόσωπα και τους θεσµούς που καθόρισαν τη φυσιογνωµία του παιδικού ιστορικού µυθιστορήµατος. Αποσκοπεί, δηλαδή, στη διερεύνηση του τρόπου µε τον οποίο η παιδική και νεανική λογοτεχνία λειτουργεί και εκφράζεται στη σηµειόσφαιρα των συστηµάτων (λογοτεχνία ενηλίκων, ιστορία, παιδαγωγική σκέψη, θεσµοί, εκδότες, σωµατεία, συγγραφείς, κείµενα, αναγνώστες, συναναγνώστες), και στον καθορισµό του βαθµού και της έντασης των σχέσεων αυτών. Στο πρώτο µέρος, η θεωρία της παρακειµενικότητας και της αφηγηµατολογίας αναδεικνύει όψεις της προθετικότητας των κειµένων και παράλληλα, φωτίζει αθέατες πλευρές της λογοτεχνικής επικοινωνίας. Το λογοτεχνικό προσκήνιο του 20ου αιώνα, το αίτηµα της ελληνικότητας, τα λογοτεχνικά σωµατεία, οι εκδότες, η απαίτηση για ενηλικίωση της παιδικήςλογοτεχνίας και η προβολή του ιστορικού µυθιστορήµατος ως προϋπόθεσης για µία εθνική παιδική λογοτεχνία αναδεικνύουν τον επικοινωνιακό χώρο, ο οποίος κυοφόρησε ένα σύνθετο πλέγµα προθετικοτήτων στα κείµενα. Οι πρόλογοι και τα κάθε είδους παρακειµενικά στοιχεία υποδέχονται τους αναγνώστες και τους υποβάλλουν τρόπους ανάγνωσης και πρόσληψης των VI µυθιστορηµάτων, καθώς σε πολλές περιπτώσεις, λειτουργούν ως οπισθοβασία της ανάγνωσης. Παράλληλα, η ανίχνευση των αφηγηµατικών µοτίβων του ιστορικού µυθιστορήµατος και η αποκαθήλωση του προσωπείου των αφηγητών προοικονοµεί τη µετάβαση στη θεωρία της διαλογικότητας και της διακειµενικής επικοινωνίας του είδους, θέµατα που εξετάζονται στο δεύτεροµέρος της µελέτης. Στο corpus των αφηγηµάτων αποδίδεται ο όρος ιστορικό µυθιστόρηµα µύησης. Επιλέγεται ως δείγµα (χρησιµοποιώ τον όρο µε την έννοια που του προσέδωσε ο Τ. Τοντόροφ) κειµένου το µυθιστόρηµα του Ν. Καζαντζάκη Στα Παλάτια της Κνωσού, µε σκοπό τη βήµα προς βήµα άρθρωση ενός αχρονικού αφηγηµατικού µοντέλου δράσης στο παιδικό ιστορικόµυθιστόρηµα και τη σταδιακή αποκάλυψη των επάλληλων στρωµάτων γραφής που συνέχουν το κειµενικό του πρόσωπο. Η µελέτη των ερωτικών µοτίβων αποκαλύπτει ίχνη συνοµιλίας µε τη µυθιστορία και το ελληνικό µυθιστόρηµα (αρχαίο και βυζαντινό). Η ιχνηλασία όψεων ειδολογικής συνολιµίας επιχειρείται στο τρίτο µέρος της µελέτης µε την περιγραφή των διακειµενικών σχέσεων ανάµεσα στο µυθιστόρηµα µύησης και στο παιδικό ιστορικό µυθιστόρηµα. Η σηµειωτική θεωρία του J. Lotman και η αφηγηµατολογική του G. Genette καθοδηγούν τόσο την ερµηνευτική πορεία του δεύτερου, όσο και του τρίτου µέρους, όπου εκεί εξετάζεται η αντοχή της επαγωγικής σύλληψηςτου παιδικού ιστορικού µυθιστορήµατος µύησης, µε σκοπό την επίτευξη µίας θεωρίας µε συνοχή. Η παλινδρόµηση της µελέτης από το έργο, στα έργα προς τη λογοτεχνία (το θεωρητικό είδος) δηµιουργεί νοητούς κύκλους σπυροειδούς διάταξης µε σκοπό τη µελέτη του τρόπου µύησης και µυσταγωγίας του ήρωα από την άγνοια στη γνώση. Η ρητορική της µυσταγωγίας των ηρώων,παράλληλα, αποκαλύπτει ότι ο ήρωας του ιστορικού µυθιστορήµατος είναι βαθιά πολιτικοποιηµένο πρόσωπο µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εµβέλεια της πρόσληψης των κειµένων από τους αναγνώστες. Στο Παράρτηµα καταγράφεται το corpus των ιστορικών µυθιστορηµάτων, τα βραβευµένα αφηγήµατα και η περίληψη καθενός από αυτά.