Εκπαίδευση και οικονομική μεγέθυνση: η επίδραση της εκπαίδευσης στη μεγέθυνση της οικονομίας στην Ελλάδα την περίοδο 1960-2009

Abstract

The main objectives of this study are to investigate the relationship between education and economic growth and to estimate the effect of education on growth of the Greek economy during the period 1960-2009 and the 1981-2009 subperiod. The estimation is done by using two models of economic growth, the augmented neoclassical model of Mankiw-Romer-Weil (1992) and the endogenous model of Lucas (1988). Initially the effect of education on economic growth in Greece for the period 1960-2009 is investigated. The enrolment rates of students enrolled in primary, secondary and tertiary education is used as a proxy of human capital. Also the effect of education on growth of the Greek economy for the period 1981-2009 is investigated. During this period significant economic and political events (the country joined the EEC, EU and Eurozone) took place. For this estimation, three different variables of human capital were used (data available), in order to test if the different proxy of human capital affects the estimation of the impact of education on economic growth. The enrolment rates in primary, secondary and tertiary education, the proportion of workers who have received either primary, secondary or tertiary education and the average years of schooling of workers were used as proxies of human capital. The main findings showed that for the period 1960-2009 the secondary education has had a positive impact on growth and even greater than the two other educational levels in both models. Tertiary education has had a positive effect, while the primary education affected significant negative results. Also the results showed, a) a bidirectional causal relationship between secondary education and economic growth, b) a strong causality running from higher education to economic growth and c) a causal relationship running from primary education to economic growth. The main findings showed that for the period 1981-2009 there is no long-run relationship and in most cases there is no short-run causal relationship between education and GDP.

Στόχοι της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση της σχέσης της εκπαίδευσης με τη μεγέθυνση της οικονομίας και η εκτίμηση της επίδρασης της εκπαίδευσης στην μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας, κατά την χρονική περίοδο 1960-2009, αλλά και κατά την υποπερίοδό της 1981-2009. Η εκτίμηση και για τις δύο περιόδους γίνεται με δύο μεθοδολογίες-υποδείγματα οικονομικής μεγέθυνσης. Το εκτεταμένο νεοκλασικό υπόδειγμα των Mankiw-Romer-Weil (1992) και το ενδογενές υπόδειγμα του Lucas (1988). Αρχικά διερευνάται η επίδραση της εκπαίδευσης στην οικονομική μεγέθυνση της Ελλάδας για την περίοδο 1960-2009. Ως μεταβλητή της εκπαίδευσης, η οποία αποτελεί προσέγγιση της ποσότητας του ανθρωπίνου κεφαλαίου, χρησιμοποιούνται τα ποσοστά των μαθητών που εγγράφονται στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση (enrolment rates). Επίσης, διερευνάται η επίδραση της εκπαίδευσης στην μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας για την περίοδο 1981-2009. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου συντελέστηκαν σημαντικά οικονομικά και πολιτικά γεγονότα (η χώρα έγινε πλήρες μέλος της Ε.Ο.Κ., της Ε.Ε., και της Ευρωζώνης). Κατά την εκτίμηση, έγινε χρήση τριών διαφορετικών μεταβλητών (προσεγγίσεων) του ανθρωπίνου κεφαλαίου (υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία), με στόχο να ελεγχθεί κατά πόσον η προσέγγιση του ανθρωπίνου κεφαλαίου επηρεάζει την εκτίμηση της επίδρασης της εκπαίδευσης στη μεγέθυνση της οικονομίας. Οι μεταβλητές αυτές ήταν τα ποσοστά των μαθητών εκείνων, οι οποίοι εγγράφονται στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα ποσοστά των εργαζομένων που έχουν λάβει την πρωτοβάθμια, τη δευτεροβάθμια ή την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα μέσα χρόνια εκπαίδευσης των εργαζομένων. Τα κύρια ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι για την περίοδο 1960-2009 και με τα δύο υποδείγματα, α) η δευτεροβάθμια εκπαίδευση άσκησε θετική επίδραση στην οικονομική μεγέθυνση και μάλιστα τη μεγαλύτερη σε σχέση με τις άλλες δύο βαθμίδες, β) η τριτοβάθμια είχε θετική επίδραση, ενώ γ) η πρωτοβάθμια δεν συνέβαλε στην οικονομική μεγέθυνση. Επίσης, προκύπτει, α) αμφίδρομη σχέση αιτιότητας μεταξύ της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και του ΑΕΠ, β) σχέση αιτιότητας με κατεύθυνση από την τριτοβάθμια εκπαίδευση προς το ΑΕΠ, ενώ γ) προκύπτει σχέση αιτιότητας με κατεύθυνση από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση προς το ΑΕΠ. Για την περίοδο 1981-2009, για την οποία χρησιμοποιήθηκαν τρεις διαφορετικές μεταβλητές της εκπαίδευσης, προκύπτει ότι δεν υπάρχει μακροχρόνια σχέση μεταξύ των μεταβλητών και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει βραχυχρόνια σχέση αιτιότητας και επίδρασης της εκπαίδευσης και των βαθμίδων της στο ΑΕΠ.