Ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά: πειραματική ανάλυση της σχέσης της με την τιμωρία, την αρνητική ενίσχυση και τα σήματα ασφάλειας

Abstract

In the first part a critical review of the bibliography is attempted with regard to the development, continuance and/or exacerbation of the elements that are characteristic of obsessive compulsive disorder and related psychopathological disorders. The focus is on the role which threats of punishment or punishment have in the development and continuance of obsessive compulsive disorder as well as related psychopathological conditions. The second part consists of the presentation of the experimental studies. The purpose of the first four experimental studies is to prove the independent effect of safety signals and to investigate the resistance to the extinction of negative reinforcement. In order to investigate the research questions, a PC game of “hidden” treasures was designed. The task individuals had in this game was to find treasures (actions that are positively reinforced) without falling on bombs, which had as consequence the loss of the treasures that they had already won (negative punishment). To avoid the bomb they could press a pedal with their foot, making the bar on the lower part of the PC screen change from white (conditional negative reinforcer) to blue (safety signal). When the bar was blue there were no losses. To investigate whether the avoidance (escape) behavior was reinforced by the termination of the white bar or the production of safety signals (blue colour), pressing the pedal produced either blue, or yellow (generalization) or no colour (extinction), after the instruction on the existence of minimum punishment. The findings show that external stimuli following an avoidance behaviour, such as the blue colour, through their correlation with the absence of aversive events acquire the power to positively reinforce the behaviour producing them. The function of safety signals in individuals with highly obsessive behaviour was also studied. The results showed that these individuals continue to display avoidance behaviours even in safe conditions thanks to the presence of safety signals. Finally, the way in which the positively reinforcing power of a negative reinforcer is established was studied.The third part presents a study of the relationship between obsessive compulsive and psychotic behaviour with the social punishment background, in which the existence of such a relationship is confirmed. Additionally, the weighting of OCI-R in the Greek population is presented, where there are psychometric properties similar to those of the original edition. Last is presented the construction of a scale for the measurement of social punishment history.

Στο πρώτο μέρος επιχειρείται μια κριτική αναθεώρηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την ανάπτυξη, διατήρηση ή/και επιδείνωση των στοιχείων που χαρακτηρίζουν την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και τις συναφείς ψυχοπαθολογικές καταστάσεις. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στο ρόλο που οι απειλές τιμωρίας ή η τιμωρία κατέχουν στην ανάπτυξη και διατήρηση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και των συναφών ψυχοπαθολογικών καταστάσεων. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι πειραματικές μελέτες. Σκοπός της διεξαγωγής των τεσσάρων πρώτων πειραματικών ερευνών είναι η απόδειξη της ανεξάρτητης επίδρασης των σημάτων ασφαλείας, καθώς και η διερεύνηση της αντίστασης στην εξάλειψη της αρνητικής ενίσχυσης. Για τη διερεύνηση των ερευνητικών ερωτημάτων, κατασκευάστηκε ένα παιχνίδι “κρυμμένων” θησαυρών σε Η/Υ, όπου το έργο των ατόμων ήταν να βρίσκουν θησαυρούς (δράσεις που ενισχύονται θετικά), χωρίς να πέφτουν πάνω σε βόμβες, που τους αφαιρούσαν τους κερδισμένους θησαυρούς (αρνητική τιμωρία). Για να αποφύγουν την βόμβα μπορούσαν να πατάνε ένα πετάλι με το πόδι τους και να μετατρέπουν μια μπάρα στο κάτω μέρος της οθόνης του Η/Υ από άσπρη (εξαρτημένος αρνητικός ενισχυτής) σε μπλε (σήμα ασφάλειας). Στην παρουσία του μπλε χρώματος, καμία απώλεια δεν γίνοταν. Για τη διερεύνηση του εάν η συμπεριφορά (απο)φυγής ενισχυόταν αρνητικά από το τερματισμό της άσπρης μπάρας ή την παραγωγή των σημάτων ασφαλείας (μπλε χρώμα), οι πιέσεις του πεταλιού επέφεραν είτε μπλε χρώμα, είτε κίτρινο (γενίκευση), είτε κανένα χρώμα (εξάλειψη), μετά την οδηγία για την ύπαρξη ελάχιστης τιμωρίας. Τα ευρήματα δείχνουν ότι τα εξωτερικά ερεθίσματα που ακολουθούν μια συμπεριφορά αποφυγής, όπως είναι το μπλε χρώμα, αποκτούν μέσω της συσχέτισής τους με την απουσία αποτρεπτικών γεγονότων τη δύναμη να ενισχύουν θετικά τη συμπεριφορά που τα παράγουν. Επίσης μελετήθηκε η λειτουργία των σημάτων ασφαλείας σε άτομα με υψηλή καταναγκαστική συμπεριφορά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι αυτά τα άτομα συνεχίζουν να εκδηλώνουν συμπεριφορές αποφυγής ακόμα και σε ασφαλείς συνθήκες χάρη στην παρουσία των σημάτων ασφαλείας. Τέλος, μελετήθηκε ο τρόπος που θεμελιώνεται η θετικά ενισχυτική δύναμη ενός αρνητικού ενισχυτή.Στο τρίτο μέρος παρουσιάζεται μια μελέτη της σχέσης της ιδεοψυχαναγκαστικής και ψυχωτικής συμπεριφοράς με το ιστορικό κοινωνικής τιμωρίας, όπου επιβεβαιώνεται η ύπαρξη μιας τέτοιας σχέσης. Επιπρόσθετα, παρουσιάζεται η στάθμιση του COCI-R στον ελληνικό πληθυσμό, όπου υπάρχουν ψυχομετρικές ιδιότητες παρόμοιες με αυτές της πρωτότυπης έκδοσης. Τέλος, παρουσιάζεται η κατασκευή μιας κλίμακας μέτρησης του ιστορικού κοινωνικής τιμωρίας.