Η Ήπειρος ως λογοτεχνικός μύθος στη μεταπολεμική πεζογραφία

Abstract

In our thesis we examine the function of the geographic area of Epirus as a literary myth in Greek prose fiction after World War II and, particularly, in the prose fiction that mythologizes the Epirotic space as birthplace. We focus on one hundred forty two texts by eight writers, who belong to the two postwar generations. In the first generation belong D. Hatzis, K. Tzallas, Ph. Tziovas and G. Dallas, while in the second T. Porfyris, Ch. Milionis, S. Stamatis and F. Moulios. Initially, most of them work as a team, being also members of the editorial committee of the literary magazine Endohora (1959-1966) of the city of Ioannina. Based on various approaches of the theory of literary space and literary myth, which are presented in the introduction, and applying the method of mapping that Literary Geography suggests, we distinguish the textual representation of the geography of Epirus into two categories: “place-setting” and “place-phantom”. In the first category we study urban (especially Ioannina) and rural areas and their symbolism, along with the value codes they carry, as the determined -directly or indirectly-topographic substrate of the text. In the second category we investigate the imaginary reconstruction of Epirus, when fiction refers to a setting far away from Epirus (such as Athens, Germany, England). We realize that the literary Epirus has a lot in common with the authors’ experience of Epirus. We also examine invisible spatial aspects: a. the historical dimension of Epirus as a war space of hostility, particularly during the 1940s; and b. the symbolizationed space of Epirus as a field of positive activity. In contrast to the war, the space is symbolized positively by the oral literature (i.e. in folk songs and legends), by the local dialect, and the local historiography. We infer that basic themes and motifs are derived from D. Hatzis and especially from The End of Our Small Town (1953, 1963), and, therefore, we emphasize his central role in the formation of post-war prose fiction of Epirotic locality.

Στη διδακτορική διατριβή μας εξετάζουμε τη λειτουργία της γεωγραφικής περιοχής της Ηπείρου ως λογοτεχνικού μύθου στην πεζογραφία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και, ειδικότερα, στην πεζογραφία που μυθοποιεί τον ηπειρώτικο χώρο ως γενέθλιο τόπο. Επικεντρωνόμαστε σε εκατόν σαράντα δύο κείμενα οκτώ πεζογράφων που ανήκουν και στις δύο μεταπολεμικές γενιές. Στην πρώτη κατατάσσονται οι Δημήτρης Χατζής, Κίμωνας Τζάλλας, Φρίξος Τζιόβας και Γιάννης Δάλλας και στη δεύτερη οι Τάσος Πορφύρης, Χριστόφορος Μηλιώνης, Στέφανος Σταμάτης και Φάνης Μούλιος. Στην πλειονότητά τους λειτουργούν ως ομάδα κατά το ξεκίνημά τους και συμμετέχουν στην εκδοτική επιτροπή της περιοδικής έκδοσης των Ιωαννίνων Ενδοχώρα (1959 -1966). Με βάση διάφορες εκδοχές της θεωρίας του λογοτεχνικού χώρου και του λογοτεχνικού μύθου, που παρουσιάζονται στο εισαγωγικό μέρος, και ακολουθώντας τη μέθοδο της χαρτογράφησης την οποία προτείνει η λογοτεχνική γεωγραφία, διακρίνουμε την κειμενική αναπαράσταση της ηπειρώτικης γεωγραφίας σε δύο κατηγορίες: «τόπος-σκηνικό» και «τόπος-φάσμα». Στην πρώτη μελετάμε το άστυ (κυρίως τα Ιωάννινα) και την ύπαιθρο, σε συνάρτηση με τον συμβολισμό που διαθέτουν και με τους αξιακούς κώδικες που μεταφέρουν, ως προσδιορισμένο άμεσα ή έμμεσα τοπογραφικό υπόστρωμα του κειμένου. Στη δεύτερη ερευνούμε τη φασματική ανασυγκρότηση της Ηπείρου, όταν η μυθοπλασία τοποθετείται σε μη ηπειρώτικη σκηνογραφία (Αθήνα, Γερμανία, Αγγλία). Παρατηρούμε ότι η λογοτεχνική Ήπειρος συμβαδίζει κατά γράμμα με τη βιωμένη Ήπειρο των δημιουργών. Προσεγγίζουμε ακόμη τις αθέατες χωρικές όψεις της ηπειρώτικης παρουσίας: α. την ιστορική διάσταση της Ηπείρου από τη σκοπιά της θεματικής του πολέμου, ιδίως της πολεμικής δεκαετίας του 1940 ως πεδίο εχθρικής δράσης και β. τον συμβολοποιημένο τόπο-Ήπειρο ως πεδίο θετικής δράσης. Στον αντίποδα του πολέμου, ο χώρος συμβολοποιείται θετικά από την προφορική λογοτεχνία (δημοτικό τραγούδι, θρύλοι), το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα και την τοπική ιστοριογραφία. Διαπιστώνουμε ότι κυρίαρχα θέματα και μοτίβα προέρχονται από τον Δημήτρη Χατζή και κατεξοχήν από τη συλλογή του Το τέλος της μικρής μας πόλης (1953, 1963) και τονίζουμε τον κεντρικό του ρόλο στη συγκρότηση της μεταπολεμικής πεζογραφίας της ηπειρώτικης εντοπιότητας.