Weiblichkeit und tod im werk von Karoline von Günderrode, Maria Polydouri, Inge Müller und Katerina Gogou

Abstract

Im Zentrum dieser Arbeit stehen die Lyrik von vier Dichterinnen und ihre Analyse unter der Perspektive der feministischen Literaturwissenschaft. Analysiert werden Gedichte von Karoline von Günderrode (1780-1806) und Inge Müller (1925-1966) aus Deutschland, Maria Polydouri (1902-1930) und Katerina Gogou (1940-1993) aus Griechenland. Festzustellen ist die Art und Weise, auf die Autorinnen den Tod und die Bilder des Weiblichen in ihrer Dichtung einschreiben: Ob und inwieweit die Zuschreibung der Weiblichkeitsbilder in Verbindung mit Todesmotiven im Einklang mit dem herrschenden Diskurs steht oder aber sich ihm widersetzt. Die Weiblichkeitsimaginationen von Günderrode und Polydouri waren eher in Einklang mit dem ideologischen Rahmen des Patriarchats. Trotzdem ist es in einigen Fällen möglich eine ‚untergründige’ Bewegung in ihrer Lyrik festzustellen, die zugleich Kritik an der androzentrischen Ordnung und Schaffung eines eigenen kulturellen Ortes ist. Der Bruch mit der Tradition ist das emanzipatorische Moment in ihrer Dichtung und zugleich der Verdienst für weibliche Autorschaft: Die ersten Versuche der Kritik an der männlichen Ordnung, die ersten Schritte der Erkenntnis des weiblichen Subjekts, das Schreiben als Überlebenschance gegen den sozialen Tod. In den Gedichten von Müller und Gogou ist die weibliche Stimme nicht als Ausdruck einer individuellen Kleinwelt zu erkennen, sondern das Persönliche wird bei ihnen politisch. Die Weiblichkeitsbilder werden durch den ‚schielenden Blick’ der Dichterinnen betrachtet, indem gesellschaftliche Themen bearbeitet werden und es auf Frauenbilder und weibliches Selbstverständnis innerhalb der gesellschaftlichen Verhältnisse konzentriert wird. Von großer Bedeutung für weibliche Autorschaft ist die Tatsache, dass sie in ihrer Lyrik den Unterschied zwischen der patriarchalischen Weiblichkeit und dem Frauendasein hervorheben. Sie weisen literarisch darauf hin, dass Geschlecht und Sexualität soziale Konstruktionen sind.Was in dieser Arbeit über die zeitlichen Grenzen und die Grenzen der Nationalliteratur hinweg verglichen wird, ist die Art und Weise des Widerstands, der in der Literatur von Frauen stattfindet. Damit sind Schreibweisen gemeint, durch die die Frauen sich literarisch ausdrücken, und die sich gegen den herrschenden männlichen Diskurs und die ‚phallogozentrische’ Sprache richten. Diese taktischen Bewegungen, auch wenn verschiedenartig und in einigen Fällen unbewusst, ist das Gemeinsame, was den weiblichen Diskurs konstituiert, nicht im Sinne einer eigenen Fremdsprache als einer neuen Fremdsprache, sondern um eine neue Verwendung des vorgegebenen Sprachmaterials zum Zweck der Identitätsfindung und Bestimmung des weiblichen Ich.

Στο κέντρο της εργασίας βρίσκονται η ποίηση των τεσσάρων ποιητριών και η ανάλυση της υπό το πρίσμα της φεμινιστικής θεωρίας της λογοτεχνίας. Αναλύονται ποιήματα της Karoline von Günderrode (1780-1806) και της Inge Müller (1925-1966) από τη Γερμανία, της Μαρίας Πολυδούρη (1902-1930) και της Κατερίνας Γώγου (1940-1993) από την Ελλάδα. Στόχος είναι να διαπιστωθεί ο τρόπος με τον οποίο οι ποιήτριες ενσωματώνουν στο έργο τους το θάνατο και τις εικόνες του Θηλυκού. Να διευκρινιστεί δηλαδή εάν η εγγραφή των εικόνων της θηλυκότητας σε σύνδεση με τα μοτίβα του θανάτου ακολουθούν τον κυρίαρχο κανόνα ή έρχονται σε αντιπαράθεση με αυτόν. Οι φαντασιώσεις του Θηλυκού στην Günderrode και την Πολυδούρη ακολουθούν σε γενικές γραμμές το ιδεολογικό πλαίσιο της πατριαρχίας. Παρ’ όλα αυτά διαπιστώνεται σε ορισμένες περιπτώσεις στην ποίηση τους μια «υπόγεια» κίνηση, η οποία είναι ταυτόχρονα κριτική στην ανδροκρατική τάξη και δημιουργία ενός ιδιαίτερου πολιτιστικού τόπου. Η ρήξη με την παράδοση είναι η στιγμή της χειραφέτησης της ποίησης τους και ταυτόχρονα το κέρδος για τη γυναικεία γραφή: Οι πρώτες προσπάθειες κριτικής στην ανδροκρατική τάξη, τα πρώτα βήματα αναγνώρισης του θηλυκού υποκειμένου, η γραφή ως δυνατότητα επιβίωσης ενάντια στον κοινωνικό θάνατο. Στην ποίηση των Müller και Γώγου αναγνωρίζεται η θηλυκή φωνή όχι ως έκφραση ενός ιδιωτικού μικρόκοσμου, αλλά υπό την έννοια ότι το προσωπικό γίνεται πλέον πολιτικό. Οι εικόνες της θηλυκότητας εμφανίζονται σε σύνδεση με κοινωνικά θέματα έτσι, ώστε να τονίζεται η γυναικεία αυτοσυνείδηση μέσα στις κοινωνικές σχέσεις. Στο έργο τους τονίζεται ιδιαίτερα η διαφορά ανάμεσα στις πατριαρχικές φαντασιώσεις του Θηλυκού και στην γυναικεία ύπαρξη, καθώς γίνεται σαφές ότι το φύλο και η σεξουαλικότητα είναι κοινωνικές κατασκευές.Αυτό που συγκρίνεται πέρα από τοπικά και χρονικά όρια είναι ο τρόπος της αντίστασης που λαμβάνει χώρα στη λογοτεχνία των γυναικών. Δηλαδή οι τρόποι γραφής, μέσα από τους οποίους οι γυναίκες εκφράζονται λογοτεχνικά και έρχονται αντιμέτωπες με τον κυρίαρχο ανδροκεντρικό κανόνα και την «φαλλογοκεντρική» γλώσσα. Αυτές οι στρατηγικές, ακόμα και αν δεν είναι ενιαίες και σε ορισμένες περιπτώσεις συνειδητές, είναι το κοινό στοιχείο, που δημιουργεί τη γυναικεία γραφή, όχι με την έννοια μιας ιδιαίτερης γλώσσας ως ξένης γλώσσας, αλλά ως μια νέα χρήση του δοθέντος γλωσσικού υλικού με σκοπό τον ορισμό της ταυτότητας του θηλυκού Εγώ.