Τα αίτια και ο μηχανισμός λειτουργίας των κατολισθητικών φαινομένων στις ορεινές λεκάνες απορροής των χειμαρρικών ρευμάτων του ελλαδικού χώρου: αρχές και συστήματα διευθέτησης

Abstract

The landslides phenomena, besides their complicated geologic and geomorphologic process in the perpetual development of the morphological evolution of the earth’s surface, are included in the sediment production torrential phenomena. In Greece, landslides are most frequent, with socioeconomic repercussions, which cannot be evaluated in financial values, as well as being another aspect of the vital problem of erosion and degradation of its terrains. Their origin and development into space and time is a result of the morphogenetic balance upset and the contributing effects of geologic, geomorphologic, climatic and anthropogenetic factors. The present dissertation aims at the approach of the problem at the level of mountainous watersheds through record keeping of phenomena in the Greek area, research of their causes and mechanisms in the mountainous watersheds and submission of proposals, as well as the specification of principals and torrent management systems in order to prevent them or control them.The creation of a spatial geodatabase of the landslide phenomena in the Greek area in the environment of Geographical Information Systems, in which one thousand twenty eight (1028) occurrences were listed during the period from 1513 to 2012, emerged from the research for information in dissertations, studies, the dispatch of questionnaire to the district forestry services and indexing national, regional and electronic press.From the statistical procession of documented occurrences is acquired that most landslide phenomena are spotted in the Pindus mountain range in the form of falls and rotational slides, in the Olonos-Pindos geotectonic zone and areas with an average annual rainfall from 1000 to 1600mm. Rainfalls play a leading role in the appearance of landslide phenomena, while the most important effects of their appearance are observed in the built environment. Our research has focused on the procession of the causes and the operating mechanisms of the landslide phenomena appeared in the mountainous watersheds of torrential stream that flow in the regions Stournareika, Theodoriana, Voulpi, Ropoto and Pertouli. The process that has been followed included the compilation, assessment and procession of meteorological data coming from the stations of the research area along with the digitalization of the necessary geo-data, such as topographic, geologic maps and other. In conclusion, it is resulting from the research that the torrential petrographical formation of the flysch and the limestone that composes the earlier mentioned watersheds, the intensive seepage by spring and surface waters, the restricted in expanse and poor structured landcover, the intensive gully and bank erosion to the channels of drainage network and the intensive presence of anthropogenic interference have contributed to the distabilization of space and the appearance landslide phenomena as an extension.Finally, after the documentation and the assessment of the efficacy of the to date carried out works, in the special research area it has occurred that the application of a completed management system, with the construction of technical and planting technical work, operated positively towards the stabilization of landslide areas. The choice of principles and management systems within the framework of a completed and effective planning in order to prevent and control a specific landslide phenomenon, is found in the sound knowledge and causes that trigger its appearance.

Τα κατολισθητικά φαινόμενα εκτός από μια πολύπλοκη γεωλογική-γεωμορφολογική διαδικασία στην αέναη πορεία της μορφολογικής εξέλιξης της γήινης επιφάνειας συγκαταλέγονται στα χειμαρρικά φαινόμενα παραγωγής φερτών υλικών. Στην Ελλάδα οι κατολισθήσεις είναι συχνότατες, με σημαντικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, που δεν μπορούν να αποτιμηθούν με οικονομικά μεγέθη, και όψη μια άλλης πλευράς του ζωτικού προβλήματος της διάβρωσης και της υποβάθμισης των εδαφών της. Η γένεση και η ανάπτυξή τους στο χώρο και το χρόνο είναι αποτέλεσμα της ανατροπής της μορφογενετικής ισορροπίας υπό τη συνεπίδραση γεωλογικών, γεωμορφολογικών, κλιματικών και ανθρωπογενών παραγόντων. Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στην προσέγγιση του προβλήματος σε επίπεδο λεκανών απορροής με την καταγραφή των κατολισθητικών φαινομένων στον ελλαδικό χώρο, την αναζήτηση των αίτιων και του μηχανισμού λειτουργίας τους στις ορεινές λεκάνες απορροής και την υποβολή προτάσεων, με τον καθορισμό των αρχών και των συστημάτων διευθέτησης, για την αποτροπή ή την αντιμετώπισή τους.Η δημιουργία χωρικής γεωβάσης δεδομένων των κατολισθητικών φαινομένων στον ελλαδικό χώρο σε περιβάλλον Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, στην οποία καταχωρήθηκαν χίλια είκοσι οκτώ (1028) συμβάντα για την περίοδο από το 1513-2012, προέκυψε από την αναζήτηση πληροφοριών σε επιστημονικές εργασίες και μελέτες, την αποστολή ερωτηματολογίου προς τις περιφερειακές δασικές υπηρεσίες και την αποδελτίωση του εθνικού, τοπικού και ηλεκτρονικού τύπου.Από τη στατιστική επεξεργασία των καταγεγραμμένων συμβάντων προέκυψε ότι τα περισσότερα κατολισθητικά φαινόμενα εντοπίζονται στην οροσειρά της Πίνδου με την μορφή των καταπτώσεων και των περιστροφικών ολισθήσεων, στη γεωτεκτονική ζώνη Ωλονού-Πίνδου και σε περιοχές με μέσο ετήσιο ύψος βροχής από 1000 έως 1600mm. Πρωτεύοντα ρόλο στην εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων κατέχουν οι βροχοπτώσεις ενώ οι σημαντικότερες επιπτώσεις από την εκδήλωσή τους παρατηρούνται στο δομημένο περιβάλλον.Η έρευνα μας επικεντρώθηκε στην ανάλυση των αιτιών και του μηχανισμού λειτουργίας των κατολισθητικών φαινομένων που εκδηλώθηκαν στις ορεινές λεκάνες απορροής των χειμαρρικών ρευμάτων που διαρρέουν τις περιοχές Στουρναραίϊκα, Θεοδώριανα, Βούλπη, Ροπωτό και Περτούλι. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε τη συγκέντρωση, αξιολόγηση και επεξεργασία των μετεωρολογικών στοιχείων των σταθμών της περιοχής έρευνας καθώς και την ψηφιοποίηση των αναγκαίων γεωπληροφοριών, όπως τοπογραφικοί, γεωλογικοί χάρτες κ.ά. Συμπερασματικά, από τα αποτελέσματα τις έρευνας, προκύπτει ότι ο χειμαρρικός πετρολογικός σχηματισμός του φλύσχη και του ασβεστόλιθου που συγκροτεί τις προαναφερόμενες λεκάνες απορροής, ο έντονος διαποτισμός του χώρου από πηγαία και επιφανειακά ύδατα, ο περιορισμένος σε έκταση και κακής δομής φυτομανδύας, οι έντονες χαραδρωτικές και πρανικές διαβρώσεις στις κοίτες του υδρογραφικού δικτύου και η έντονη παρουσία ανθρωπογενών επιδράσεων συντέλεσαν στην αποσταθεροποίηση του χώρου και κατ’ επέκταση στην εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων. Τέλος, έπειτα από την καταγραφή και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των μέχρι σήμερα εκτελεσθέντων έργων, στην ειδική περιοχή έρευνας, προέκυψε ότι η εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου συστήματος διευθέτησης, με την κατασκευή τεχνικών και φυτοτεχνικών έργων, λειτούργησε θετικά προς την κατεύθυνση της σταθεροποίησης των ολισθησιγενών περιοχών. Η επιλογή των αρχών και των συστημάτων διευθέτησης, στα πλαίσια ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού σχεδιασμού πρόληψης και αντιμετώπισης ενός συγκεκριμένου κατολισθητικού φαινομένου, έγκειται στην ορθή γνώση του μηχανισμού και των αιτιών που πυροδοτούν την εκδήλωσή του.