Η εφαρμογή της ανοιχτής μεθόδου συντονισμού (ΑΜΣ) στα πεδία της κοινωνικής προστασίας και της κοινωνικής ένταξης

Abstract

The present doctorate thesis examines the application of the Open Method of Coordination (OMC) in the field of social protection and social inclusion (also known as Social OMC). The OMC is considered as a useful tool in the field of European Social Policy, as it uses the exchange of information, knowledge, experience and good practice among member states in order to promote national policy making. In this framework, the OMC evolved gradually after Lisbon (2000) in the individual fields of social inclusion, pensions and healthcare, where until the streamlining of the method (2006), the OMC was applied through three different procedures. In the first section of the present thesis, each application of the OMC is examined separately and a comparison among them is attempted in order to spot their similarities and differences. In the second section, it is examined how member states implement the OMC and which are the policy outcomes. For this purpose, the participation of Greece in the process of OMC is examined. At the same time, a short presentation of the cases of United Kingdom, Sweden, Portugal and Cyprus is attempted in order to show how these member states have used the OMC, compared to Greece. Through the implementation of the OMC, the weaknesses of its architecture and its legitimacy deficits are revealed. Finally, in the third section, the new institutional framework of the open co-ordination is presented, as it has been formed after 2006 and the streamlining of the social OMC. The aim is to show the results of the streamlining at present and to examine the future prospect of the streamlining, under the process of its continuation and enforcement. A basic conclusion of the thesis is that the operation of the OMC has different results for each member state which - due to its voluntary nature and the diversity of national protection systems - depend on the perception of national interests, the existence of real political will and the disposal of sufficient resources to the right directions. Moreover, the OMC as a policy making tool has institutional weaknesses (e.g. complexity, lack of synchronization among the various OMCs) and democratic legitimacy deficits (e.g. lack of participation of stakeholders, lack of transparency, lack of effectiveness). Although the institutional streamlining (2006) has reinforced the monitoring mechanism some of the technical disadvantages and the democratic legitimacy deficits still remain. In this framework, up to now, the basic achievement of the OMC process is the so called “ideational convergence” or “cognitive convergence” among member states, in other words the creation of common beliefs and perception as far as the common problems and their causes are concerned.

Αντικείμενο εξέτασης της παρούσας διατριβής αποτελεί η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού (ΑΜΣ) στην κοινωνική προστασία και κοινωνική ένταξη (στο εξής «κοινωνική ΑΜΣ»), όπως αυτή διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισαβόνας από το 2000 έως και σήμερα. Από την απαρχή της Στρατηγικής της Λισαβόνας (Μάρτιος 2000), η ΑΜΣ υιοθετήθηκε πανηγυρικά ως ένα χρήσιμο εργαλείο διαμόρφωσης πολιτικής στον τομέα της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Πολιτικής, καθώς χρησιμοποιεί την ανταλλαγή απόψεων, εμπειριών και καλών πρακτικών με σκοπό να βοηθήσει τα κράτη μέλη να διαμορφώσουν την κατάλληλη πολιτική, για την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα διατριβή διαρθρώνεται σε τρία συστατικά μέρη. Στο πρώτο μέρος, εξετάζεται το θεσμικό πλαίσιο της ΑΜΣ, όπως αυτό διαμορφώθηκε σταδιακά μετά τη Λισαβόνα (2000) στα επιμέρους πεδία της κοινωνικής ένταξης, των συντάξεων και της υγείας και επιχειρείται μια σύγκριση μεταξύ των τριών διακριτών εφαρμογών, ώστε να εντοπιστούν οι διαφορές και οι ομοιότητές τους. Στο δεύτερο μέρος, εξετάζονται η εφαρμογή του εργαλείου της κοινωνικής ΑΜΣ στα κράτη μέλη και τα αποτελέσματα πολιτικής, με ιδιαίτερη έμφαση στη συμμετοχή της Ελλάδας στη διαδικασία της ΑΜΣ. Παράλληλα, επιχειρείται μια σύντομη, άλλα όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτική παρουσίαση των περιπτώσεων άλλων τεσσάρων κρατών μελών (Ηνωμένο Βασίλειο, Πορτογαλία, Σουηδία και Κύπρος) ώστε να φανεί πώς αυτά τα κράτη μέλη έχουν αξιοποιήσει την ΑΜΣ, σε σύγκριση με την Ελλάδα. Μέσα από την εξέταση της εφαρμογής θα εντοπιστούν τα προβλήματα και τα ελλείμματα νομιμοποίησης της ΑΜΣ. Τέλος, στο τρίτο μέρος, παρουσιάζεται το νέο πλαίσιο του Ανοιχτού Συντονισμού, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά το 2006 και τον εξορθολογισμό του θεσμικού πλαισίου της κοινωνικής ΑΜΣ, με σκοπό να φανεί ποια είναι τα αποτελέσματά του εξορθολογισμού στην παρούσα φάση και ποια είναι η προοπτική του για το μέλλον, υπό το πρίσμα της περαιτέρω ενίσχυσής του. Βασικό συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι η ΑΜΣ ως εργαλείο διαμόρφωσης πολιτικής παρουσιάζει προβλήματα στην τεχνική (π.χ. πολυπλοκότητα, επικαλύψεις στους στόχους, έλλειψη συγχρονισμού) και ελλείμματα δημοκρατικής νομιμοποίησης (ελλιπής συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών, αδιαφάνεια, προσκόμματα στη διαδικασία μάθησης και έλλειψη αποτελεσματικότητας). Ο θεσμικός εξορθολογισμός (2006) ενίσχυσε μεν τον εποπτικό μηχανισμό επιχειρώντας να αντιμετωπίσει τα τεχνικά προβλήματα, αλλά τα ελλείμματα του δημοκρατικού χαρακτήρα της ΑΜΣ παραμένουν. Παράλληλα, η λειτουργία της ΑΜΣ έχει διαφορετικά αποτελέσματα για κάθε κράτος μέλος τα οποία, λόγω του εθελοντικού της χαρακτήρα και της ποικιλομορφίας των εθνικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας, εξαρτώνται κυρίως από την ύπαρξη πραγματικής πολιτικής βούλησης και τη διάθεση επαρκών πόρων προς τις σωστές κατευθύνσεις. Στο πλαίσιο αυτό, βασικό επίτευγμα της ΑΜΣ έως τώρα θεωρείται η «σύγκλιση σε επίπεδο ιδεών» μεταξύ των κρατών μελών, δηλαδή η δημιουργία κοινών πεποιθήσεων όσον αφορά τα κύρια προβλήματα και τις αιτίες που τα προκαλούν σε ένα τομέα πολιτικής.