Ορθόδοξη εκκλησία και κράτος στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης: κοινωνιολογική ανάλυση των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων

Abstract

This dissertation attempts to offer a sociological analysis of the relations between the GreekOrthodox Church and politics in modern Greece by focusing on the ideology and the ideological conflicts. The research has two basic dimensions: an internal one, where are examined the structural and ideological transformations of the ecclesiastical organization and an external one where are explored the two major conflicts between the official Church and the government, namely the conflict over the ecclesiastical property issue and the identity card conflict. These two analytical dimensions try to answer the question of how broader social and ideological changes in modern Greece are related to the ecclesiastical sphere. Our theoretical and methodological model is based on some steady data of comparison, such as the basic categories of thought (space, time, personality, etc.) and common religious concepts (church. Salvation. etc.) as well as the major ecclesiastical and social groups, in which the various religious ideologies direct their proposals. The analysis demonstrates the hierarchical structure of the Greek Orthodox Church, the relations of identity and antithesis between the different ecclesiastical groups as well as the various tendencies of religious ideology, the sources of legitimation of the contrasting proposals regarding the way the Church is organized and its relations with the State and the society, the crucial role of the intellectuals in the transformation or in the adjustment of the religious ideology to the dominant or rising ideologies of our time. Last but not least, this dissertation attempts to provide a social interpretation of the ideological conflicts between the official Church and the government in modern Greece.

Στη διατριβή επιχειρείται μια κοινωνιολογική διερεύνηση των σχέσεων Εκκλησίας και πολιτικής την περίοδο της μεταπολίτευσης, επικεντρώνοντας στην ανάλυση της ιδεολογίας και των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων. Η έρευνα οργανώθηκε πάνω σε δύο άξονες: έναν «εσωτερικό» που αφορά τις θεσμικές και ιδεολογικές τροποποιήσεις της εκκλησιαστικής περιοχής και έναν «εξωτερικό» που αναφέρεται στις δύο μείζονες αντιπαραθέσεις μεταξύ της διοίκησης της Εκκλησίας και της Κυβέρνησης (διαμάχη για την εκκλησιαστική περιουσία και διαμάχη για τις ταυτότητες). Τις δύο αυτές ερευνητικές κατευθύνσεις ενώνει το κοινό ενδιαφέρον για το πως οι ευρύτερες ιδεολογικές και κοινωνικές αλλαγές που σημειώθηκαν κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης σχετίζονται με τον εκκλησιαστικό χώρο. Για το θεωρητικό και μεθοδολογικό μας μοντέλο χρησιμοποιήθηκαν ως σταθερά σημεία σύγκρισης αφενός οι βασικές κατηγορίες σκέψης (χώρος, χρόνος, προσωπικότητα, κτλ.) αλλά και κοινές θρησκευτικές έννοιες (εκκλησία, σωτηρία, κτλ.), αφετέρου οι εκκλησιαστικές και κοινωνικές ομάδες στις οποίες απευθύνονται τα διαφορετικά ρεύματα θρησκευτικής ιδεολογίας κατά τη διατύπωση των προταγμάτων τους. Η έρευνα καταδεικνύει την ιεραρχική οργάνωση της Εκκλησίας, τις σχέσεις ταυτότητας και αντίθεσης μεταξύ των διαφόρων εκκλησιαστικών ομάδων αλλά και των ρευμάτων της θρησκευτικής ιδεολογίας, τις πηγές νομιμοποίησης των αντιτιθέμενων προταγμάτων για την οργάνωση της Εκκλησίας, και των σχέσεων της τελευταίας με το Κράτος και την κοινωνία, το κρίσιμο ρόλο της διανόησης στην τροποποίηση, η προσαρμογή της θρησκευτικής ιδεολογίας στα κυρίαρχα ή αναδυόμενα ιδεολογικά μορφώματα της εποχής, ενώ τέλος, αναζητά την κοινωνική λογική των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων μεταξύ της διοίκησης της Εκκλησίας και της Κυβέρνησης κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης.