Χωροταξικός σχεδιασμός και βιομηχανικές δραστηριότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα στην Ελλάδα: πολιτικές και προοπτικές βιομηχανικής ανάπτυξης

Abstract

The aim of the present research is to highlight the importance of spatial planning as a presupposition for “optimum industrial development”. “Optimum industrial development” is an equilibrium development that is based on employment, social prosperity, the protection of natural environment and the achievement of a “relatively” balanced distribution of industry in space. The secondary sector is the production base on which the primary and services sector are integrated, and therefore it is considered the main factor for the development of an economy and a geographical region. However, in order to achieve a sustainable regional economic development the adoption of an effective spatial policy is crucial. The first part of this research analyses the necessity of spatial planning for achieving an “optimum industrial development”. This issue is approached through a) the factors which influence industry localization, and b) the impact of industry on space. The latter is addressed through the analysis of industry regional allocation, regional inequalities, government intervention and the impact of industry on the natural and human environment. In the second part, European Union policy on industry is extensively examined since the implementation of a successful spatial policy and subsequently the attainment of “optimum industrial development” require political will. The research focuses on European Union targets for the secondary sector and the role of spatial planning as a necessary tool for the coordination of action fields, initiatives between EU and member states and the achievement of a rational development of all regions. This part concludes to the synergies between economic and spatial planning. The third part analyses the allocation of industry and the industrial policy in Greece. The structure of the industrial sector, spatial inequalities and the development poles are presented, while an extensive analysis of the Greek legal framework and localization models for the secondary sector is attempted. Finally, the relation between spatial planning of industry and the economic policy in Greece is analyzed in order to define the basic principals of industry localization.

Η ερευνητική αυτή εργασία έχει στόχο την ανάδειξη του ρόλου και της σημασίας του χωροταξικού σχεδιασμού ως απαραίτητη προϋπόθεση για μια «βέλτιστη» βιομηχανική ανάπτυξη. Ως βέλτιστη βιομηχανική ανάπτυξη νοείται κυρίως μια ισορροπημένη ανάπτυξη, δηλαδή μια οικονομική ανάπτυξη που βασίζεται στην απασχόληση, την κοινωνική ευημερία, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την επίτευξη μιας σχετικά «ισόρροπης» οργάνωσης της βιομηχανίας στο χώρο. Η βιομηχανία αποτελεί εφαλτήριο για την ανάπτυξη της οικονομίας και θεωρείται ότι είναι ο προσφορότερος τρόπος για την ανάπτυξη μιας περιοχής δεδομένου ότι αποτελεί την «παραγωγική βάση» πάνω στην οποία στηρίζεται ένα σημαντικό κομμάτι τόσο του τριτογενή όσο και του πρωτογενή τομέα. Για την επίτευξη και διατήρηση όμως της οικονομικής ανάπτυξης μακροπρόθεσμα σε συγκεκριμένη ενότητα του χώρου προαπαιτούμενο είναι η ύπαρξη κατάλληλου σχεδιασμού. Στο πρώτο μέρος της εργασίας εξετάζεται ο χωροταξικός σχεδιασμός ως κύριος παράγοντας για τη βέλτιστη βιομηχανική ανάπτυξη. Η προσέγγιση του θέματος έχει διπλή όψη: α) τους παράγοντες που επιδρούν στη χωροθέτηση της βιομηχανίας, όπου αναλύονται οι διάφορες θεωρίες χωροθέτησης βιομηχανικών δραστηριοτήτων και εντοπίζονται οι δυνατότητες και οι περιορισμοί που καθορίζουν τον χώρο εγκατάστασης μιας βιομηχανικής μονάδας και β) την επίδραση της βιομηχανίας στο χώρο, όπου διερευνώνται θέματα όπως η χωρική οργάνωση των επιχειρήσεων, οι γεωγραφικές ανισότητες και ο ρόλος του κράτους, ενώ αναπτύσσονται οι επιπτώσεις της βιομηχανίας στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον καθώς και η συμβολή της χωροθέτησης στην αποτροπή γενικότερα της ρύπανσης. Η ενεργοποίηση και εφαρμογή του χωροταξικού σχεδιασμού είναι προφανές ότι προαπαιτεί την ύπαρξη πολιτικής βούλησης. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στην ανάλυση της πολιτικής που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση για τη βιομηχανία και την βέλτιστη βιομηχανική ανάπτυξη. Στο δεύτερο μέρος της εργασίας μελετάται η Ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική και ο χωροταξικός σχεδιασμός στην ΕΕ. Αναλύονται οι στόχοι της ΕΕ για την βιομηχανία και ο ρόλος του χωροταξικού σχεδιασμού ως εργαλείο απαραίτητο για τον συντονισμό των τομέων δράσης και πρωτοβουλιών μεταξύ της Ένωσης και των κρατών – μελών καθώς και η εξασφάλιση της αρμονικής ανάπτυξης και αξιοποίησης όλων των περιοχών της ΕΕ. Αναδεικνύεται κυρίως η πορεία για μια «συνέργεια» μεταξύ αναπτυξιακού και χωροταξικού σχεδιασμού. Στο τρίτο μέρος αναλύεται η οργάνωση της βιομηχανίας στον ελληνικό χώρο και η ελληνική βιομηχανική πολιτική. Πραγματοποιείται αποτύπωση της υφιστάμενης κλαδικής διάθρωσης στην Ελλάδα ενώ παράλληλα αναλύονται οι χωρικές ανισότητες και οι πόλοι ανάπτυξης. Εν συνεχεία εξετάζονται θέματα όπως το τι προβλέπει το θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα για την οργάνωση της βιομηχανίας, ποιοι είναι οι τύποι και οι διαδικασίες χωροθέτησης της βιομηχανίας, ποιες οι εθνικές πρωτοβουλίες και οι διαρθρωτικές – διατομεακές μεταρρυθμίσεις. Τέλος διερευνάται τι προβλέπει ο χωροταξικός σχεδιασμός για τη βιομηχανία στην Ελλάδα και πως λειτουργεί σε συνδυασμό με τον αναπτυξιακό προγραμματισμό της χώρας δίνοντας τις βασικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης της βιομηχανίας