Συμπλοκή νομιμότητας και κανονικότητας: η περίπτωση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνού

Abstract

In this thesis we present aspects of the activity of an eminent ecclesiastical personality of Greece in the 20th century, namely the Archbishop of Athens and All Greece, Damascene, aspects of which are of interest from a canonical point of view.The thesis is structured into four chapters.In the first chapter we give a brief biography of Archbishop Damascene, relying on published biographies written about him. We also give a picture of the canonical issues dealt with in this thesis.In the second chapter we present the events of his election as Archbishop of Athens, the annulment of the election by the Council of State and his rehabilitation by the Great Synod. Prompted by the annulment of the election of Archbishop Damascene we examine the way of bishops’ election in general as an object of a mixed type in Church-State relations and the limits of the revocatory control the Council of State has regarding the election of prelates.We used archival material housed at the General Archives of the State at the Ministry of Education, the Code of the Acts of the Holy Synod of the Church of Greece, and the Synodal Minutes published by Theoklitos Stragas. We quoted and assessed the opinions expressed by scholars engaged especially with the issue.From our study the dipole formed between canonicity and legality is proven more and more.The election of bishops is characterized by the Greek Church as a spiritual practice, not subject to judicial action, while lawyers characterize the election of bishops as an enforceable administrative act, subject to cassation control law for violation or infringement of essential procedural requirements.The solution to the issue of legal control over the deeds of the ecclesiastical authorities is that they should be expressed in a perfect way, so that they will not give rise to action against their authority. This is achieved by the application of the requirements of the canonical tradition of the Church and the establishment of a Legal Service by the Holy Synod for the legal security of the actions of the Church.The representatives of the Church characterize the interventions of the State in the internal affairs as irregular and unconstitutional, while lawyers have the perception that under the system of the State Holding in Law, control and supervision must take place over the acts of the Church, which are recognized as public and those belonging to the so-called sacra externa.The third chapter refers to the assumption by the Archbishop Damascene of the duties of Regent and to the theological analysis of secular and priestly powers.We suggest that the assumption of secular power by Archbishop Damascene was considered by the protagonists of the period and modern researchers not concerning the regularity or irregularity from the canonical point of view of this role, but Damascene was considered as instrument of the English policy in Greece and that he supported the institution of the monarchy.In the fourth chapter we present Charter Law 671/1943, an achievement of Archbishop Damascene in the field of church administration. We give historical data for its resolution, main provisions, the changes it has undergone, the issues that occupied the Church of Greece, the period of its application, the analysis of its provisions, its dealing with jurisprudence and provide an overall evaluation.

Στην εργασία μας παρουσιάζουμε πτυχές της δράσης μιας μεγάλης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Ελλάδος του 20ου αιώνα, του Aρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνού, που έχουν ενδιαφέρον από κανονικής απόψεως. Η εργασία μας διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια.Στο πρώτο κεφάλαιο δίνουμε μια συνοπτική βιογραφία του Aρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, στηριζόμενοι στις εκδεδομένες βιογραφίες που γράφτηκαν γι’ αυτόν. Δίνουμε, επίσης, μια εικόνα των κανονικών ζητημάτων τα οποία μας απασχόλησαν.Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τα σχετικά με την εκλογή του ως Aρχιεπισκόπου Αθηνών, την ακύρωσή της από το Συμβούλιο της Επικρατείας και την αποκατάστασή του από Μείζονα Σύνοδο. Με αφορμή την ακύρωση της εκλογής του Aρχιεπισκόπου Δαμασκηνού εξετάζουμε τον τρόπο εκλογής μητροπολιτών ως αντικείμενο συμμίκτου είδους στις σχέσεις Εκκλησίας-Πολιτείας και τα όρια του ακυρωτικού ελέγχου του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου επί της εκλογής αρχιερέων.Χρησιμοποιήσαμε αρχειακό υλικό αποκείμενο στα Γενικά Αρχεία του Κράτους του Υπουργείου Παιδείας, τον Κώδικα Πρακτικών της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και τα δημοσιευμένα από τον Θεόκλητο Στράγκα Συνοδικά Πρακτικά. Παραθέσαμε και αξιολογήσαμε τις γνώμες που εξέφρασαν οι ασχοληθέντες ειδικά με το αρχιεπισκοπικό ζήτημα. Από την έρευνά μας αποδεικνύεται έτι περισσότερο το δίπολο που σχηματίζεται μεταξύ κανονικότητας και νομιμότητας. Από την Εκκλησία της Ελλάδος η εκλογή επισκόπων χαρακτηρίζεται πνευματική πράξη, μη υποκείμενη σε δικαστική κρίση, ενώ οι νομικοί χαρακτηρίζουν την εκλογή επισκόπων εκτελεστή διοικητική πράξη, υποκείμενη σε ακυρωτικό έλεγχο για παράβαση νόμου ή παραβίαση ουσιώδους τύπου.Λύση στο ζήτημα της άσκησης ελέγχου νομιμότητας των πράξεων των εκκλησιαστικών αρχών είναι αυτές να διατυπώνονται με τέλειο τρόπο, ώστε να μην δίνουν αφορμή για προσφυγή κατά του κύρους τους. Αυτό επιτυγχάνεται με την εφαρμογή όσων επιτάσσει η κανονική παράδοση της Εκκλησίας και με την σύσταση Νομικής Υπηρεσίας παρά τη Ιερά Συνόδω για την νομική κατοχύρωση των πράξεων της Εκκλησίας. Οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας χαρακτηρίζουν τις επεμβάσεις της Πολιτείας στα εσωτερικά ζητήματά της αντικανονικές και αντισυνταγματικές, ενώ οι νομικοί έχουν την αντίληψη ότι υπό το σύστημα της νόμω κρατούσης Πολιτείας ο έλεγχος και η εποπτεία του Κράτους οφείλει να γίνεται στις πράξεις της Εκκλησίας που αναγνωρίζονται ως δημόσιες και όσες ανήκουν στα λεγόμενα sacra externa. Στο τρίτο κεφάλαιο αναφερόμαστε στην ανάληψη από τον Aρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό των καθηκόντων του Αντιβασιλέως και στην θεολογική ανάλυση της σχέσης κοσμικής και ιερατικής εξουσίας. Διατυπώνουμε την άποψη ότι η ανάληψη κοσμικής εξουσίας από τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό κρίθηκε από πρωταγωνιστές της περιόδου και σύγχρονους ερευνητές όχι ως προς την κανονικότητα ή αντικανονικότητα αυτού του ρόλου, αλλά ο Δαμασκηνός θεωρήθηκε όργανο της αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα και ότι στήριξε το θεσμό της μοναρχίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τον Καταστατικό Χάρτη Ν. 671/1943, επίτευγμα του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού στον χώρο της εκκλησιαστικής διοικήσεως. Δίνουμε ιστορικά στοιχεία για την ψήφισή του, τις κυριότερες διατάξεις του, τις τροποποιήσεις που υπέστη, τα ζητήματα που απασχόλησαν την Εκκλησία της Ελλάδος την περίοδο εφαρμογής του, ανάλυση των διατάξεών του, την αντιμετώπισή του από την νομολογία των δικαστηρίων και συνολική αποτίμησή του.