Ο παππούς και η γιαγιά σε γονεϊκό ρόλο

Abstract

In the last decades the rise of specific social appearances has led to the destabilization of the family structure. In a few cases grandfathers and grandmothers, making the effort to renew stability within it, have become its basis by taking the role of parents toward their grandchildren. This study examines the situations experienced by the grandchildren, as well as by the grandparents who have been responsible for the raise of these children. This qualitative research was performed in a narrower geographic context of the Fthiotida prefecture, and is placed in chronological order in the period from 2000 - 2003, with one interruption of the interview in the summer 2002. As a mean for data collection the semi-structured interview was used, firstly one framework, which included closed but also opened type of questions, was designed and was completed by one of many used research tools (bibliographic sources, judicial documents, etc.). Material for the interview's schedule was structured so the development of questions can clearly present the course of child's family. The interviews were recorded and rerecorded by the researcher. The analysis of each proposal content was made, which also produced the topic. The themes which occured have grouped and formed one dominant topic which connected all of them. In relation to the subjects, due to the lack of filed general list of family names in which grandfathers have taken their grandchildren, there was the sample of the survey with collection one by one subject from different sources - in order to present wide range of social and economical characteristics, using the snowball method as the additional one. The interviewers were from all schools, social services, churches, court registries (1991 – 2002) and all municipalities in the Fthiotida prefecture. Requirements for the family included in the survey's sample were that grandparents were relatives with one of the child's parent and that they informally or through legal cover (lawsuit) got one or more grandchildren in a continuous period at least in duration of one semester, without active presence of parents. In particular, this was for households where only grandparents themselves were taking care of grandchildren, although in several cases one parent might have been present. There were no limits regarding the age of children and grandparents, nor in reason which led grandparents to assume parental role for their grandchildren. Besides, in relation to the requirements, it was not considered mandatory to have the family involved in the sample and children's parents to respond, because the esence of this research is the absence of parents. The profile of grandfathers (which also includes grandmothers) was as follows: The majority were widowed grandmothers with low educational and socio - economic status, which composed the leaders of the skippped generations families, which appears from 1 to 4 grandchildren and the minimum was legally regulated against their grandchildren or they were receiving certain kind of reimbursement according to the Provision or from P.I.K.P.A. The scope and the level of the responsibility borned by grandparents depended on development stage of their grandchildren. Qualitative as well as quantitative data, like indicative particulars, are obtained from 56 semi-structured interviews carried out in 35 families (33 interviews with grandparents, 20 interviews with children and 3 interviews with children's parents), of which majority was performed in family homes of the interviewed grandparents. This study dealt with the analysis of individual components segmented by the generation of families. In this attempt identification and description of the situation which exist within the fragmented but contrary to the generations of families was included, and which, when its two main members, natural parents (the middle-aged generation) are absent, when they substituted their parental role over their children from the physical role (kinship with blood relatives from father’s and mother’s side or from both sides), their children’s grandfathers and grandmothers, means the two distant generations living together. The aim was to identify the factors that contribute the creation of skipped generations families in Greek society, the description and examination of the conditions that take place within the country, and also the cohabitation quality study of grandparents with their grandchildren without parents, socio-economic and cultural characteristics and main features of the family environment, the factors which have influence on the child’s mental state and the effects of the parental absence (real or fictional-emotional) on his/her psychological and general development. It also meant the determination of overall psychological climate and emotions moving within it, but also in relation with their parents, to achieve understanding of the dynamics of relationships developed in the triangle: grandparents – parents - child, to identify discrepancies in educational way, and upbringing a child among parents and grandparents, to present any problem or difficulty arising out of it, and also to identify the bodies and factors supporting this type of family. The ultimate goal was the acceptance and awareness of public consciousness, informal support networks, Church and state bodies of established state in matters related to this particular kind of people and their newly established family structure in order to find solutions and make their lives easier. The achieved benefit is the recognition of the role and grandparent’s selfless contribution, which can have influence over the decision-making centers regarding social policy, make the basis to review and reform programs of family policy, or it settles the basis for a new draft of general social policy. It turns out that grandfathers and grandmothers have the necessary guarantees, but no adequate support by the state and the Church – exception is private initiative - to fulfil their role as parents and to achieve their objective, which is the formation of a sound and complete human being as well as fair and conscientious citizen. The survey is completed with the inductive conclusions and the importance of this research, and with the proposals for future research.

Τις τελευταίες δεκαετίες η έξαρση ορισμένων κοινωνικών φαινομένων έχει οδηγήσει στην αποσταθεροποίηση της δομής της οικογένειας. Σε αρκετές περιπτώσεις οι παππούδες και οι γιαγιάδες στην προσπάθεια τους να επαναφέρουν την σταθερότητα στο εσωτερικό της αναδεικνύονται σε στυλοβάτες της αναλαμβάνονας τον γονεϊκό ρόλο απέναντι στα εγγόνια τους. Η παρούσα έρευνα εξετάζει τις καταστάσεις που βιώνουν τα εγγόνια καθώς επίσης οι παππούδες και οι γιαγιάδες που έχουν αναλάβει την ανατροφή αυτών των παιδιών. Η παρούσα ποιοτική έρευνα έγινε στα στενά γεωγραφικό πλαίσια του νομού Φθιώτιδας ενώ χρονολογικά τοποθετείται στην περίοδο 2000-2003 με μια διακοπή των συνεντεύξεων το καλοκαίρι του 2002. Ως μέσο συλλογής δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η ημι-δομημένη συνέντευξη, αφού πρώτα σχεδιάστηκε ένα πλάνο, το οποίο περιελάμβανε κλειστού, αλλά και ανοιχτού τύπου ερωτήσεις, αποτελώντας, έτσι, ένα από τα πολλά ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν (βιβλιογραφικές πηγές, έγγραφα των δικαστηρίων, κ.ά.). Το υλικό του πλάνου των συνεντεύξεων δομήθηκε έτσι, ώστε η εξέλιξη των ερωτήσεων να δίνει μια σαφή χρονική αναπαράσταση της πορείας της οικογένειας των παιδιών. Οι συνεντεύξεις μαγνητοφωνήθηκαν και απομαγνητοφωνήθηκαν από την ερευνήτρια. Σε κάθε πρόταση έγινε ανάλυση στο περιεχόμενό της, από όπου δημιουργήθηκε και ένα θέμα. Τα θέματα που αναδύθηκαν, κατηγοριοποιήθηκαν και σχημάτισαν ένα σύνολο-κυρίαρχο θέμα, στο οποίο όλα ήταν αρμονικά δεμένα μεταξύ τους. Αναφορικά με τα υποκείμενα, λόγω ανυπαρξίας ολοκληρωμένου καταρτισμένου κατάλογου με τα ονόματα των οικογενειών, στον οποίο θα φαίνονταν ποιοι παππούδες είχαν αναλάβει τα εγγόνια τους, έγινε συγκέντρωση του δείγματος της έρευνας με την συλλογή ένα προς ένα υποκειμένων από διαφορετικές πηγές -έτσι ώστε να εκπροσωπούν ένα ευρύ φάσμα κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών-, χρησιμοποιώντας ως συμπληρωματική τη μέθοδο της χιονοστιβάδας. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα συγκεντρώθηκαν από όλα τα σχολεία, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τις Εκκλησίες, τα αρχεία των δικαστηρίων (1991 - 2002) και όλους τους Δήμους του νομού Φθιώτιδας. Προϋποθέσεις συμπερίληψης μιας οικογένειας στο δείγμα της έρευνας ήταν, οι παππούδες να έχουν συγγένεια εξ αίματος με έναν από τους γονείς του παιδιού και να έχουν αναλάβει άτυπα είτε με νομική κάλυψη (δικαστικό αγώνα) ένα ή περισσότερα εγγόνια τους για συνεχόμενο χρονικό διάστημα τουλάχιστον ενός εξαμήνου, χωρίς την δραστική παρουσία των γονιών. Δηλαδή, επρόκειτο για νοικοκυριά παππούδων που αποκλειστικά οι ίδιοι φρόντιζαν τα εγγόνια τους, παρότι σε ελάχιστες περιπτώσεις μπορεί να υπήρχε έστω και τυπικά ο ένας γονέας. Δεν τέθηκε περιορισμός ως προς την ηλικία που θα είχε το παιδί ή οι παππούδες, αλλά ούτε και όσον αφορά στην αιτία, που οδήγησε τους παππούδες στην ανάληψη του γονεϊκού ρόλου για τα εγγόνια τους. Επιπρόσθετα, αναφορικά με τις προϋποθέσεις, δεν θεωρήθηκε υποχρεωτικό, προκειμένου να συμπεριληφθεί μια οικογένεια στο δείγμα, να απαντήσουν και οι γονείς των παιδιών, μιας και αυτή ήταν η ουσία της έρευνας αυτής· η απουσία των γονέων. Το προφίλ των παππούδων (εννοείται και των γιαγιάδων) είχε ως εξής: Η πλειοψηφία τους ήταν γιαγιάδες χήρες, χαμηλού μορφωτικού και κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου, αποτελούσαν αρχηγούς των κατατετμημένων κατά γενεές οικογενειών, ανέτρεφαν από 1 έως 4 εγγόνια και ελάχιστες ήταν νομικά κατοχυρωμένες έναντι των εγγονιών τους ή λάμβαναν κάποιου είδους επίδομα από την Πρόνοια ή από το Π.Ι.Κ.Π.Α. Η έκταση και η ένταση των ευθυνών που ανελάμβαναν οι παππούδες, εξαρτιόταν από το εξελικτικό στάδιο του εγγονιού τους. Ποιοτικά, αλλά και ποσοτικά δεδομένα ως ενδεικτικά στοιχεία, συγκεντρώθηκαν μέσα από τις συνολικά, 56 ημι-δομημένες συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν σε 35 οικογένειες (33 με τους παππούδες, 20 με τα παιδιά και 3 με τους γονείς των παιδιών), οι οποίες διενεργήθηκαν στην πλειοψηφία τους, στις κατοικίες των οικογενειών των συνεντευξιαζόμενων παππούδων. Η παρούσα έρευνα ασχολήθηκε με την ανάλυση των επιμέρους συστατικών που αποτελούν τις κατατετμημένες κατά γενεές οικογένειες. Σ’ αυτή επιχειρήθηκε η διερεύνηση και η περιγραφή της κατάστασης που επικρατεί μέσα στις κατατετμημένες κατά γενεές οικογένειες, οι οποίες δημιουργούνται, όταν τα δυο βασικά συστατικά μέλη της, οι φυσικοί γονείς (η ενδιάμεση γενιά), απουσιάζουν, οπότε υποκαθίστανται ως προς τον γονεϊκό ρόλο τους απέναντι στα παιδιά τους από τους φυσικούς (με συγγένεια εξ αίματος ανιόντες συγγενείς από την πλευρά του πατέρα, της μητέρας ή και των δύο) παππούδες και γιαγιάδες των παιδιών τους· δηλαδή συμβιώνουν, οι δυο ακρινές γενιές. Στόχος ήταν η εξακρίβωση των παραμέτρων, που συμβάλλουν στη δημιουργία της κατατετμημένης κατά γενεές οικογένειας στα πλαίσια της Ελληνικής κοινωνίας, η περιγραφή και η εξέταση των συνθηκών που λαμβάνουν χώρα μέσα σ’ αυτή, καθώς επίσης η μελέτη της ποιότητας της συμβίωσης των παππούδων με τα εγγόνια τους ελλείψει γονέων, των κοινωνικοοικονομικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών της και των κύριων γνωρισμάτων του οικογενειακού περιβάλλοντός της, των παραγόντων που ασκούν επίδραση στην ψυχοσύνθεση ενός παιδιού και των επιπτώσεων λόγω της απουσίας των γονέων (πραγματική ή πλασματική-συναισθηματική) στην ψυχολογική και γενικότερη εξέλιξή του. ...