Η παιδικότητα στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι

Abstract

The aim of the thesis is to investigate childhood as it appears in Greek folk songs from 1824 up to 1968. In particular, it focuses on revealing the image that is confined to folk songs for children and their relationships with adults. Primary material for this study was the collections of Greek folk songs published during the 1824 - 1968 period. A qualitative method was used as the basic methodological approach and specifically content analysis method, in conjunction with the quantitative method. The research questions can be divided into two groups: The first group contains questions about the creation, structure and characteristics of children's folk song, while the second focuses on exploring aspects of the perception of childhood and of childhood age. Under this perspective, the number of children’s songs within folk-songs collections were initially investigated. This resulted on the finding that children's songs pertain a comparatively small part in song collections; this conclusion lead to further research, investigating the grounds for this comparatively low representation. The study then focused on songs of adults for children: lullabies and nursery rhymes. The study focused on content, representations, as well as the projected views that adults have of children (especially mothers). It turned out that the child is presented as an idealized portrait, product of the infinite tenderness and love that the mother has for her child. The childhood notion varies according to sex and is formed according to the rules and stereotypes underlying the local community. Lullabies and nursery rhymes, songs that mother sings to her children in the first years of their life, seems to pass, through the mother's perspective, valuable knowledge to the new family member, instruct it and provide standards of acceptable behavior that should be adopted to "join" in the social group. The gender distinction is clear in the songs: the girl learns what relates to the "in house", as preparation for marriage and family formation. The boy is expected to be educated and use this education as a lever for economic and social advancement, then be eventually married and create a big family. With marriage, which seems to be the ultimate goal and destination of man, the desired image of the child's transition to the adult world is completed, as is reflected in songs from the adults viewpoint. From studying the aforementioned sources, it is concluded that the folk song reflects the views of adults and is consistent with the image that society has for the child.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η διερεύνηση της παιδικότητας στο ελληνικό δημοτικό τραγούδι από το 1824 ως και το 1968. Ειδικότερα, επιχειρήθηκε να αναδειχθεί η εικόνα που εγκλείεται στα δημοτικά τραγούδια για το παιδί και τις σχέσεις του με τους ενήλικες. Πρωταρχικό υλικό της μελέτης αποτέλεσαν οι συλλογές ελληνικών δημοτικών τραγουδιών που δημοσιεύτηκαν κατά την παραπάνω χρονική περίοδο. Ως βασική μεθοδολογική προσέγγιση χρησιμοποιήθηκε η ποιοτική μέθοδος και πιο συγκεκριμένα, η ανάλυση περιεχομένου (content analysis) σε συνδυασμό με την ποσοτική μέθοδο. Τα ερωτήματα τα οποία επιδιώχθηκαν να απαντηθούν μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες: Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει ερωτήματα σχετικά με τη δημιουργία, τη δομή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδικού δημοτικού τραγουδιού, ενώ η δεύτερη εστιάζει στη διερεύνηση πτυχών της πρόσληψης της παιδικότητας και της παιδικής ηλικίας. Υπό το πρίσμα αυτό, αρχικά διερευνήθηκε το πλήθος των παιδικών τραγουδιών στις συλλογές. Καταλήγοντας στη διαπίστωση ότι τα παιδικά τραγούδια κατέχουν συγκριτικά περιορισμένο μέρος σε αυτές, αναζητήθηκαν οι λόγοι αυτής της υποαντιπροσώπευσης. Στη συνέχεια η μελέτη επικεντρώθηκε στα τραγούδια των μεγάλων προς τα παιδιά: τα νανουρίσματα και τα ταχταρίσματα. Σε αυτά, η μελέτη στράφηκε στο περιεχόμενο, τις παραστάσεις αλλά και τις προβολές των ενηλίκων, κυρίως της μητέρας, στο παιδί. Μέσα από τις προβολές των ενηλίκων στο παιδί επιχειρήθηκε η ανασύνθεση εικόνων των παιδιών σε σχέση με τον κόσμο των ενηλίκων. Όπως προέκυψε από τα παιδικά τραγούδια, η εικόνα του παιδιού παρουσιάζεται ως ένα εξιδανικευμένο πορτρέτο, προϊόν της τρυφερότητας και της απέραντης αγάπης που τρέφει η μητέρα για το παιδί της. Η παιδικότητα διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο και διαμορφώνεται σύμφωνα με τους κανόνες και τα στερεότυπα που διέπουν την τοπική κοινωνία. Τα νανουρίσματα και τα ταχταρίσματα, τραγούδια που τραγουδά η μητέρα στο παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του, φαίνεται να μεταφέρουν μέσα από τις προβολές της μητέρας και κατ’ επέκταση της κοινωνικής ομάδας, πολύτιμη γνώση στο νέο μέλος: οδηγίες και αποδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς που θα πρέπει να υιοθετήσει στο μέλλον για να «ενταχθεί» στην ομάδα. Η έμφυλη διάκριση είναι σαφής στα τραγούδια: το κορίτσι μαθαίνει τα «του οίκου», ως προπαρασκευή για το γάμο και τη δημιουργία οικογένειας. Το αγόρι αναμένεται να μορφωθεί και χρησιμοποιώντας τη μόρφωση ως μοχλό οικονομικής και κοινωνικής ανέλιξης, τελικά να παντρευτεί και δημιουργήσει μεγάλη οικογένεια. Με το γάμο, που φαίνεται να είναι ο τελικός στόχος και προορισμός του ανθρώπου, ολοκληρώνεται η επιθυμητή εικόνα της μετάβασης του παιδιού στον κόσμο των ενηλίκων, έτσι όπως αποτυπώνεται στα μάτια των «μεγάλων». Εν κατακλείδι, μέσα από τη μελέτη των πηγών προέκυψε η διαπίστωση ότι, το δημοτικό τραγούδι απηχεί τις αντιλήψεις και συνάδει με την εικόνα που έχει η κοινωνία για το παιδί.