Η δραστική παρουσία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου στο πεζογραφικό έργο του Θανάση Βαλτινού: θεματικά μοτίβα του εμφυλίου στο Θανάση Βαλτινό, ομοιότητες και διαφορές με τη μεταπολεμική πεζογραφική παραγωγή, ( Ρ. Αποστολίδης, Α. Κοτζιάς, Α. Φραγκιάς, Σ. Πατατζής, Γ. Πάνου, Σ. Δημητρίου , N. Δαββέτας)

Abstract

Η Λογοτεχνία αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο για την αφηγηματοποίηση της εμπειρίας και των βιωμάτων της κρίσιμης δεκαετίας 1940-1950. Λαμβανομένων υπόψη των ειδικών μετεμφυλιακών συνθηκών και της αδυναμίας νομιμοποίησης του λόγου και των θεσμικών πρακτικών των νικητών, η λογοτεχνία προσέφερε την ευκαιρία για την επεξεργασία των τραυμάτων της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου σε συνδυασμό με τις επιλογές της μνήμης και της λήθης των συγγραφέων και των αφηγητών. Αναμφισβήτητα, η λογοτεχνία που μιλάει για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο έχει λειτουργήσει ως ένας ενδιάμεσος χώρος στον οποίο δοκιμάστηκαν πρώτα οι μνήμες και οι ερμηνείες, οι οποίες αργότερα πέρασαν στην ιστοριογραφία και στη δημόσια αντιπαράθεση. Η παραδοχή αυτή δεν σημαίνει εξ ανάγκης πως η Λογοτεχνία «αναπαριστά» ή «αντανακλά» την εξωτερική πραγματικότητα, αλλά υποσημαίνει σαφώς πως η πεζογραφία οργανώνει μέσω της μορφής ιδεολογικά χαρακτηρισμένα εκφερόμενα, αποτελώντας η ίδια κοινωνική πρακτική και ενσωματώνοντας την κριτική της στην ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα στην οποία εγγράφεται. Με αυτήν την έννοια η πεζογραφία για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο συμπαρατίθεται ή αντιπαρατίθεται εν γένει με την ηγεμονική αφήγηση της δημόσιας Ιστορίας για τον Εμφύλιο πόλεμο κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου. Πρωταρχικός στόχος της εργασίας μου είναι να αναδείξω την ποικιλία των θεμάτων του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (στο εξής ΘΜΕΕΠ), όπως αυτά αναπαριστώνται στην πεζογραφική παραγωγή του Θανάση Βαλτινού καθώς και στα άλλα επιλεγμένα έργα της μεταπολεμικής πεζογραφίας, και να διερευνήσω την εξέλιξη των θεμάτων αυτών, όπως αυτή επηρεάζεται από το πολιτικό, πολιτισμικό και επιστημονικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκαν. Δευτερεύων στόχος είναι να επισημάνω αν τα κυρίαρχα και υπόρρητα μοτίβα του ελληνικού εμφυλίου πολέμου στο Βαλτινό και την ΟΕΜΕΠ, συγκροτούν ολοκληρωμένες ερμηνευτικές αφηγήσεις για το πότε άρχισε, πότε τελείωσε ο Εμφύλιος, καθώς και ποιες ήταν οι μετεμφυλιακές συνέπειες για την ελληνική κοινωνία. Επίσης, θα εξετάσω κατά πόσο η κριτική προσέγγιση των έργων επηρεάστηκε από τις κοινωνικοπολιτικές προϋποθέσεις αποδεικνύοντας τα όρια και τις δεσμεύσεις της κριτικής πρόσληψης των έργων.Παράλληλα, θα διερευνήσω αν και κατά πόσο τα κείμενα του Βαλτινού προτείνουν μια μονοσήμαντη ιδεολογική θέση για την ερμηνεία των γεγονότων του Εμφυλίου και σε ποιο βαθμό τα ΘΜΕΕΠ στο έργο του συγκλίνουν ή αποκλίνουν από τα ΘΜΕΕΠ στα επιλεγμένα πεζογραφικά έργα της μεταπολεμικής περιόδου (ΟΕΜΕΠ). Η πεζογραφική παραγωγή του Θανάση Βαλτινού είναι σημαντική επειδή επιχειρεί να αποτυπώσει τα όρια και τις αιχμές της νεοελληνικής συνείδησης και κρίσιμων ιστορικών γεγονότων. Τα θεματικά μοτίβα που αναφέρονται στον τίτλο της εργασίας συνθέτουν τις κυρίαρχες αντιλήψεις του Βαλτινού για τον Εμφύλιο, τον τρόπο με τον οποίο επιχείρησε να τις αναπαραστήσει και τις επιδράσεις του Εμφυλίου στην ελληνική κοινωνία. Ο συγγραφέας βίωσε τις εμφύλιες διαμάχες κατά την παιδική του ηλικία γεγονός που επέδρασε καθοριστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της τέχνης του. Η παρουσίαση των θεματικών μοτίβων του Εμφυλίου πολέμου αποκαλύπτει το ποιητικό του πρόγραμμα και τις αισθητικές και μορφικές αναζητήσεις του. Κύριος στόχος του συγγραφέα ήταν να μεταφέρει, μέσω της αισθητικοποίησης των αντιλήψεων του, τις συνέπειες και τα τραύματα του Εμφυλίου στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας. Με αυτήν την έννοια το έργο του συσχετίζεται άμεσα με τη συζήτηση για τις σχέσεις Ιστορίας -Λογοτεχνίας, επειδή επιχειρεί να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους, λόγου χάρη, ένα αρχείο μαρτυριών για τα γεγονότα μπορεί να μεταμορφωθεί σε Λογοτεχνία, διεκδικώντας την αυτονομία από τις ιστοριογραφικές αφηγήσεις για την περίοδο 1940-50.