Οι κοινωνικές συγκρούσεις στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής σε προστατευόμενες περιοχές: ανάλυση και αποτίμηση των πολιτικών διατήρησης και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος στη Ελλάδα

Abstract

The main research question of this doctoral thesis concerns the study of social conflicts that arise in the implementation of environmental policy in protected areas. Τheoretically the thesis draws on the fields of political ecology, human geography and critical political economy and is based on an understanding of conservation policy as an integral part of social policy and, more broadly, of the environmental issue as a social issue. Methodologically, the thesis is based on a combination of systematic literature review and qualitative social science research. By focusing on Schinias, an area where it is both a national park and an Olympic canoeing centre, we have explored the root causes of the social conflicts that emerged within a framework of collaborative governance and coexistence of development and conservation agendas. To achieve our research purpose we conducted 129 in-depth interviews with representatives of state and non-state actors as well as with members of the local community. From the analysis of empirical data and the study of the literature, we found that the roots of the long-standing conflicts over the use of the area’s natural resources can be found in the non-environmentally sustainable and non-socially equitable development and environmental governmental policies while cooperative governance was used to promote the privatization of nature. At the same time, the handling of these conflicts by the Greek government contributed to their political manipulation in order to justify state's failure to protect the region and the decision to promote its further privatization despite the resistance of local people. We concluded that conflict resolution in a way that safeguards environmental and social justice cannot be isolated from other major socio-economic problems and cannot take place without an accurate analysis of the internal differentiations of local communities and in particular their class structure.In addition, we explored the potential of current environmental policies to overcome the contradictory nature-society relationship and the dilemma between economic growth and social and environmental sustainability. In particular, in the last chapter of the thesis we attempted a more comprehensive assessment of the dominant conceptions of nature-society relations as shaped by the historically specific mode of production and expressed through hegmonic policies. Particular emphasis was placed on the critique of the dominant development ideology that underpins today's environmental policy from the perspective of political ecology, human geography and critical political economy. By conducting in-depth interviews with representatives of central and local governments and specific business leaders with a hegemonic role in the decision-making process in Greece, we found that the dominant ideology is that economic growth can be unleashed by adverse ecological consequences through further industrialization, technological innovation and the monetary valuation of nature while, at the same time, humanity as a whole is to be blamed for ecological degradation. Seeking the roots of the problem, the ecological crisis is ultimately interpreted as a reflection of an innate conflict between an abstract humanity and the rest of the non-human world. The acceptance of this negative relationship between people and non-human nature is accompanied by the simultaneous attempt to further integrate every aspect of the latter into market functions as well as to systematically ignore the actual causes of the ecological crisis by disconnecting the question of human survival and nature protection from the question of who controlls the production of nature and the unequal distribution of natural resources among different states, classes and social groups.

Το βασικό ερευνητικό ερώτημα της εν λόγω διδακτορικής διατριβής αφορά στη μελέτη των κοινωνικών συγκρούσεων που αναδύονται κατά την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής σε προστατευόμενες περιοχές. Το πλαίσιο της διατριβής συγκροτείται σε θεωρητικό επίπεδο κυρίως με βάση τα πεδία της πολιτικής οικολογίας, της ανθρωπογεωγραφίας και της κριτικής πολιτικής οικονομίας και βασίζεται σε μία κατανόηση της πολιτικής προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος ως αναπόσπαστου μέρους της κοινωνικής πολιτικής και ευρύτερα του περιβαλλοντικού ζητήματος ως κοινωνικού ζητήματος. Σε μεθοδολογικό επίπεδο η διατριβή βασίζεται στο συνδυασμό της συστηματικής μελέτης της βιβλιογραφίας και την ποιοτική κοινωνική έρευνα. Επιλέγοντας την περιοχή του Σχοινιά, μια περιοχή όπου είναι παράλληλα εθνικό πάρκο και ολυμπιακό κωπηλατοδρόμιο, μας δόθηκε η δυνατότητα να έχουμε μία μελέτη περίπτωσης που επιτρέπει τη διερεύνηση των βασικών αιτιών για την ανάδυση συγκρούσεων μέσα σε ένα πλαίσιο συνεργατικής διακυβέρνησης και συνύπαρξης αναπτυξιακών στόχων και στόχων προστασίας. Για την επίτευξη του παραπάνω ερευνητικού σκοπού πραγματοποιήσαμε 129 συνεντεύξεις βάθους με εκπροσώπους κρατικών και μη κρατικών φορέων αλλά και με μέλη της τοπικής κοινωνίας του Σχοινιά. Από την ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων και τη μελέτη της βιβλιογραφίας διαπιστώσαμε ότι οι ρίζες των μακροχρόνιων συγκρούσεων για τη χρήση των φυσικών πόρων του Σχοινιά εντοπίζονται στις μη περιβαλλοντικά αειφόρες και μη κοινωνικά δίκαιες αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές πολιτικές ενώ η συνεργατική διακυβέρνηση συνέβαλε στην όξυνση των συγκρούσεων καθώς και στην προώθηση της ιδιωτικοποίησης της φύσης. Παράλληλα, ο πολιτικός χειρισμός των εν λόγω συγκρούσεων από την ελληνική πολιτεία συνέβαλε στην πολιτική χειραγώγηση τους ώστε να δικαιολογηθεί η κρατική αποτυχία προστασίας της περιοχής αλλά και να προωθηθεί η περαιτέρω ιδιωτικοποίηση της. Καταλήξαμε στο ότι η επίλυση των συγκρούσεων με τρόπο που να εξασφαλίζει την προστασία της φύσης και την κοινωνική δικαιοσύνη δε μπορεί να πραγματοποιηθεί σε απομόνωση από άλλα σημαντικά κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα και χωρίς ακριβή ανάλυση των εσωτερικών διαφοροποιήσεων των τοπικών κοινωνιών και ιδιαίτερα της ταξικής τους διάρθρωσης. Επιπρόσθετα, διερευνήσαμε τη δυνατότητα των σημερινών πολιτικών προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος να υπερβούν την αντιφατική σχέση κοινωνίας-φύσης και το δίλημμα μεταξύ της συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής και περιβαλλοντικής αειφορίας. Ειδικότερα, στο τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής επιχειρήσαμε μία συνολικότερη αποτίμηση των κυρίαρχων αντιλήψεων για τη σχέση κοινωνίας-φύσης έτσι όπως διαμορφώνεται από τον ιστορικά συγκεκριμένο τρόπο παραγωγής και εκφράζεται μέσα από τις κυρίαρχες πολιτικές. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην κυρίαρχη αναπτυξιακή ιδεολογία που αποτελεί τη βάση διαμόρφωσης της σημερινής περιβαλλοντικής πολιτικής βασιζόμενοι σε μια αντίληψη για τη σχέση κοινωνίας-φύσης από τη σκοπιά της πολιτικής οικολογίας, της ανθρωπογεωγραφίας και της κριτικής πολιτικής οικονομίας. Πραγματοποιώντας συνεντεύξεις βάθους με εκπροσώπους της ηγεσίας της κεντρικής και τοπικής αυτοδιοίκησης καθώς και συγκεκριμένων επιχειρηματικών φορέων με ηγεμονικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ελλάδα καταλήξαμε στο ότι το ενοποιητικό σημείο γύρω από το οποίο συγκροτείται η κυρίαρχη αντίληψη συνίσταται στην αποδέσμευση της σημερινής οικολογικής κρίσης από τον ιστορικά συγκεκριμένο τρόπο παραγωγής. Ειδικότερα, η κυρίαρχη αντίληψη στη συνήθη εκδοχή της υπερασπίζεται -μεταξύ άλλων- ότι η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να αποδεσμευτεί από τις αρνητικές οικολογικές συνέπειες μέσω της περαιτέρω βιομηχανοποίησης, τεχνολογικής καινοτομίας και απόδοσης χρηματικής αξίας στη φύση ενώ αντιλαμβάνεται ότι οι ευθύνες για την οικολογική υποβάθμιση ανήκουν στην ανθρωπότητα ως σύνολο. Αναζητώντας τις ρίζες του προβλήματος, η οικολογική κρίση ερμηνεύεται, εν τέλει, ως η αντανάκλαση μιας έμφυτης σύγκρουσης ανάμεσα στην ανθρωπότητα ως σύνολο και το υπόλοιπο του φυσικού κόσμου. Η αποδοχή αυτής της αρνητικής σχέσης του ανθρώπου με τη φύση συνοδεύεται, όμως, από την παράλληλη προσπάθεια περαιτέρω ενσωμάτωσης κάθε πλευράς του φυσικού περιβάλλοντος στις λειτουργίες της αγοράς καθώς και από την επιλογή ενασχόλησης με τη θεραπεία επιμέρους συμπτωμάτων παρά με τις πραγματικές αιτίες της οικολογικής κρίσης αποσυνδέοντας το ερώτημα της ανθρώπινης επιβίωσης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος από το ζήτημα του ελέγχου των φυσικών πόρων και της άνισης κατανομής τους τόσο μεταξύ των διαφόρων κρατών όσο και μεταξύ των διαφορετικών τάξεων και κοινωνικών ομάδων.