Καθολικισμός, προδοσία και προπαγάνδα στην Αγγλία της Ελισάβετ Α', 1558-1585: στρατηγικές συγκρότησης της αγγλικής εθνικής ταυτότητας μέσα από το δημόσιο λόγο περί προδοσίας

Abstract

The doctoral thesis deals with the construction of nationhood in late 16th-century England, by examining the public discourse on high treason. Given that collective identities were not fixed by nature but rather were constituted historically in relation to difference, the concept of treason was critical for the discursive formation of the Elizabethan Englishness, since it was intrinsically related to the articulation of the catholic "otherness" and the popish "threat". Having as a focal point in my analysis the clash of protestant and catholic propagandas around the contested issue of high treason, this study seeks to investigate the ways there emerged - and was subsequently challenged - in the Elizabethan public discourse a correlation between treason as a political crime against the queen and the realm of England on the one hand and Catholicism on the other, depicted as treasonous acknowledgement of the foreign, unlawful jurisdiction of the Pope and as an erroneous religious practice. The thesis discusses social mechanisms of national identity formation, drawing attention to techniques of propaganda regulation and control. Specifically, the thesis focuses on the fluctuating content of "high treason", as promoted by the Elizabethan government and contested by its ideological opponents in its three public dimensions: treason in legislation as an official legal discourse, treason as an ambiguous public show trial and finally treason as public discourse publicized through print.

Στη διατριβή μου προτείνω να δούμε τη συγκρότηση της αγγλικής εθνικής ταυτότητας και συγκεκριμένα το πώς απέκτησε η ελισαβετιανή μοναρχία εθνικά χαρακτηριστικά, ακολουθώντας τη δημόσια διαδρομή νοηματοδότησης μιας έννοιας -της προδοσίας- που προοριζόταν να δώσει την εικόνα του «άλλου», του «εχθρού», σε μία κοινότητα ανθρώπων που αυτοπροσδιοριζόταν ως έθνος. Μελετώντας τον αντιπαραθετικό προπαγανδιστικό λόγο μεταξύ Προτεσταντών και Καθολικών γύρω από το αντιθετικό δίπολο πατριωτισμός/προδοσία, αναζητώ τον τρόπο με τον οποίο επιτεύχθηκε στο πεδίο της δημόσιας σφαίρας η διασύνδεση του Καθολικισμού με την εθνική προδοσία, αποκρυσταλλώνοντας το εθνικό (προτεσταντικό) «αυτό-στερεότυπο» και το (καθολικό) «έτερο-στερεότυπο» στην Αγγλία του δευτέρου μισού του 16ου αιώνα. Στόχος της ανάλυσης μου δεν είναι τόσο το να περιγράψει ιστορικές πραγματικότητες του παρελθόντος όσο το να αναδείξει μηχανισμούς κατασκευής συλλογικών ταυτοτήτων, φωτίζοντας τεχνικές διαχείρισης της «δημοσιότητας» της εποχής. Για να το κάνω αυτό, ασχολήθηκα με τρεις διαφορετικές δημόσιες πτυχές της προδοσίας: την προδοσία ως «νομικό λόγο», μέσα από την εξέταση των νομοθετικών πράξεων περί προδοσίας της Ελισάβετ Α', την προδοσία ως «δημόσιο θέαμα τιμωρίας», μέσα από την εξέταση των πρακτικών δύο πολύκροτων δικών της εποχής εκείνης, και τέλος την προδοσία ως «έντυπη προπαγάνδα», μέσα από την εξέταση φυλλαδίων που εκδόθηκαν από πλευράς κυβέρνησης και Καθολικών, μετά το τέλος των δικών, με στόχο να παρουσιάσουν στο κοινό που δεν είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά τις δίκες αυτές, τι «πραγματικά» έγινε. Η διατριβή κινείται μεθοδολογικά στον ευρύτερο χώρο της Νέας Πολιτισμικής Ιστορίας που προτείνει τη μελέτη της «κουλτούρας» στις κοινωνίες, μέσα από την εξέταση «των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι συγκροτούν με νόημα την ύπαρξη τους». Η ιστορική αυτή προσέγγιση επιχειρεί να ανιχνεύσει την αλληλεπίδραση των συμβολικών αναπαραστάσεων και της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Τέτοιες συμβολικές αναπαραστάσεις αποτελούν στην ανάλυση μου οι δίκες - θεάματα και τα φυλλάδια των δικών. Για να εξετάσω τις διαφορετικές και ευθέως αντιθετικές νοηματοδοτήσεις των εννοιών «έθνος» και «προδοσία» κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, χρησιμοποιώ τα εργαλεία της Discourse analysis, η οποία αναφέρεται στην εξέταση των μηχανισμών παραγωγής νοήματος στο πλαίσιο κοινωνικών πρακτικών που λαμβάνουν χώρα μέσα στην ιστορία. Ως γενικό συμπέρασμα για την πολιτική λειτουργία του λόγου περί προδοσίας, στη μελέτη μου καταλήγω ότι για τη νομιμοποίηση της μοναρχικής εξουσίας η εκμαίευση της συναίνεσης του πληθυσμού αποτελούσε μονόδρομο. Η κρατική καταστολή δεν θα μπορούσε να αποτελέσει συστηματική επιλογή για τη βασίλισσα Ελισάβετ. Για το λόγο αυτό η ελισαβετιανή μοναρχία ανέπτυξε έναν λόγο «περί προδοσίας» σε μια προσπάθεια να νομιμοποιηθεί μέσα από την «εθνικοποίηση» της. Σε αυτή τη διαδικασία εθνικοποίησης το θρησκευτικό ζήτημα αξιοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό- όχι προς την κατεύθυνση της ολοκληρωτικής εξόντωσης των Καθολικών αλλά προς την κατεύθυνση της επιλεκτικής στοχοποίησής τους στη δημόσια ζωή ως προδοτών της βασίλισσας και του έθνους.