Εφαρμογή πολυκριτηριακής ανάλυσης για την οικονομική θεώρηση του νερού στη γεωργία, στο πλαίσιο της αειφορικής διαχείρισης των υδατικών πόρων

Abstract

The irrational use of water in agriculture is often responsible for several problems concerning the pollution or depletion of water resources. These problems must be confronted according to the principles of sustainability. Therefore, specific policy measures should be designed so as to protect water resources from harmful agricultural activities, mitigating at the same time their potential impact on agricultural development and on farmers’ welfare. The application of economic measures, such as irrigation water pricing, may be conducive to this policy direction, by rationalizing farmers’ behavior towards water consumption. However, special attention should be paid on the final outcome of these measures, both in terms of socioeconomic and environmental effects. This thesis attempts to contribute to the above-mentioned problem by evaluating the added value of irrigation water on farmers’ revenues and by estimating the potential consequences of different water pricing scenarios. Moreover, a decision making model is created by means of multi-criteria analysis, seeking for the best allocation of land and water resources in irrigated agriculture. This model can further examine and appraise the efficiency and the sustainability of various agricultural and water policies (e.g. water pricing). In order to accomplish the above-mentioned objectives, the present thesis is structured as follows: The first chapter introduces the context of sustainability in the field of irrigated agriculture. The European and the national legal framework, concerning water resource management and agricultural management, are also presented. Chapter 2 presents the application of the economic theory to water resources. More specifically, it describes: (a) the techniques that are commonly applied in order to evaluate irrigation water, as well as (b) the characteristics of several pricing methods. The major economic – specific regulations of the European Water Framework Directive are also analyzed in this chapter. Loudias River Basin was selected as the reference area of the present research work. The main socio-economic and environmental characteristics of this region are presented in Chapter 3. In addition, the features of the average representative farm, in every sub-area of Loudias Basin, are estimated and a cluster analysis is performed in order to partition the whole area into a small number of homogenous (in terms of agricultural decisions) sub-regions. Chapter 4 introduces the theory of sustainability indicators and describes its application in irrigated agriculture. Furthermore, a system of relevant indicators is developed aiming to provide for sustainability into agricultural decision-making and into water resources management. This system is also applicable to different reference areas, on the condition that it has been previously adjusted according to the characteristics of each area. In Chapter 5 the (added) value of irrigation water is estimated by means of a comprehensive analysis that comprises: (1) the use of geographical information systems, (2) the application of a methodology that calculates the crop water needs and, (3) the implementation of the “change of the net-income” method. The final outcome of this analysis displays the spatial variability of water values in Loudias River Basin. These values fluctuate from 0,02 €/m3 up to 0,30 €/m3, while in some specific cases, values higher than 0,30 €/m3 were also estimated. The average value of irrigation water in the reference area was finally found equal to 0,126 €/m3.

Η μη ορθολογική χρήση του νερού στη γεωργία δημιουργεί συχνά σοβαρά προβλήματα ποιοτικής και, κυρίως, ποσοτικής υποβάθμισης των υδατικών πόρων. Η αντιμετώπιση των εν λόγω προβλημάτων πρέπει να γίνεται, σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Για το λόγο αυτό, οποιοδήποτε νέο μέτρο, που αποσκοπεί στην προστασία των υδατικών πόρων από τις γεωργικές δραστηριότητες, πρέπει ταυτόχρονα να λαμβάνει υπόψη του την αγροτική ανάπτυξη και την ευημερία των γεωργών. Η λήψη οικονομικών μέτρων και ειδικότερα, η τιμολόγηση του αρδευτικού νερού μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να συμβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση, οδηγώντας το γεωργό σε πιο ορθολογική και πιο αποτελεσματική χρήση του νερού. Η παρούσα διατριβή έχει ως στόχο να συμβάλει στο σχετικό προβληματισμό μέσω της αποτίμησης της υφιστάμενης παραγωγικής αξίας του αρδευτικού νερού και της εκτίμησης των δυνητικών επιπτώσεων από διάφορα σενάρια τιμολόγησής του. Με τη βοήθεια των τεχνικών της πολυκριτηριακής ανάλυσης επιχειρείται επίσης η δημιουργία ενός μοντέλου λήψης και αξιολόγησης αποφάσεων στο χώρο της αρδευόμενης γεωργίας, που θα εξετάζει μεταξύ άλλων και την αποτελεσματικότητα των τιμολογιακών πολιτικών. Στο πρώτο κεφάλαιο διαμορφώνεται ένα πλαίσιο εφαρμογής των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στην αρδευόμενη γεωργία. Παρουσιάζεται, επίσης, το θεσμικό πλαίσιο για τη γεωργία και τις αρδεύσεις, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή, αλλά και την εθνική νομοθεσία σε θέματα αγροτικής και υδατικής πολιτικής. Στο δεύτερο κεφάλαιο το νερό εξετάζεται ως οικονομικό αγαθό. Περιγράφονται οι τεχνικές που εφαρμόζονται για την αποτίμησης της αξίας του αρδευτικού νερού, καθώς επίσης και οι διάφορες μέθοδοι τιμολόγησής του. Γίνεται, επίσης, ανάλυση των ειδικών διατάξεων της Οδηγίας-Πλαίσιο, που αφορούν τη χρήση οικονομικών μέτρων και ειδικότερα την πολιτική τιμολόγησης του νερού. Ως περιοχή μελέτης επιλέχτηκε η λεκάνη απορροής του ποταμού Λουδία, τα κυριότερα κοινωνικο-οικονομικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της οποίας παρουσιάζονται στο τρίτο κεφάλαιο. Στη συνέχεια, υπολογίζονται τα μεγέθη της μέσης αντιπροσω- πευτικής γεωργικής εκμετάλλευσης ανά χωρικό επίπεδο μελέτης και γίνεται κατάτμηση του χώρου σε ομοιογενείς περιοχές αναφοράς χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία ανάλυσης σε συστάδες (cluster analysis). Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται εισαγωγή στη θεωρία των δεικτών αειφορίας και της μεθοδολογίας δημιουργίας ενός συστήματος δεικτών. Στη συνέχεια, διαμορφώνεται μια σειρά από δείκτες, σχετικούς με τη διαχείριση των υδατικών πόρων και τη γεωργία, και δημιουργείται ένα σύστημα δεικτών, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε περιοχή μελέτης, αφού ληφθούν προηγουμένως υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Στο πέμπτο κεφάλαιο εκτιμάται η αξία του αρδευτικού νερού με τη συνδυασμένη χρήση των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών, της μεθόδου εκτίμησης των αναγκών των φυτών σε νερό και της μεθόδου μεταβολής του ακαθάριστου κέρδους του νερού. Τα αποτελέσματα, που προκύπτουν, διαμορφώνουν τελικά τη χωρική διαφοροποίηση της αξίας του νερού στη λεκάνη του Λουδία. Σύμφωνα με αυτά, η αξία του αρδευτικού νερού, παρουσιάζει μεγάλο εύρος τιμών μεταξύ των διαφόρων περιοχών της λεκάνης του Λουδία, οι οποίες κυμαίνονται από 0,02 ως και 0,30 €/m3, ενώ σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις παρουσιάζονται ακόμα υψηλότερες τιμές. Η μέση αξία του αρδευτικού νερού για το σύνολο της περιοχής μελέτης υπολογίστηκε ίση με 0,126 €/m3.