Η σημασία των όρων Έλλην και Ελλάς καθώς και η έννοια της «ελληνικότητας» κατά την Αρχαϊκή εποχή

Abstract

The question as to who are to be identified as Greeks in antiquity, as well as to what extent the notion of Greekness in the ancient world is detectable, remains a very complex issue: such a task is multidimensional. Greekness can have various meanings, and is apt to changes according to both time and place. Our contemporary perceptions of identity, ethnicity and otherness are extremely helpful in our attempt to understand to what extent the ancient Greeks regarded themselves as a unified entity. By all means the Persian wars played a crucial role towards this, since the feeling of a common ex oriente danger had as a result a certain unification of the Greeks. After the Persian wars the non-Greeks were regarded with contempt, and various derogatory terms were applied to them, among these the term barbarians (to which all negative connotations were attached) being used in order to identify all non-Greeks. During the Archaic Period, however, on which our research focuses, there is no such distinction and polarity between the Greeks and the barbarians. This is apparent both in the literary sources and the archaelogical evidence from that period. In addition, Greek colonialism must now be studied within the wider framework of the Mediterranean. There were many multidimensional procedures and interchanges involved which were crucial for the emergence of Greek cultural identity. Yet the notion of identity still remained changeable and mutable. Terms Hellas and Hellenes, which in the beginning do not occur frequently, gradually extend their meaning so as to encompass all of the Greek territory and its inhabitants. For such an association to be made during the Archaic Era, a crucial role was played by the following: Greek genealogy (since the sub-nations of the Doreans, Aiolians, Ionians and Achaians were trying to connect or rather to sum up their genealogic legends in a wider Greek collective identity); the amphiktyoniae; the pan-hellenic games and sanctuaries; as well as the Greek language, despite its fragmentation into various dialects.

Το ερώτημα ποιοι ορίζονται -αν τελικά είναι εφικτό να ορισθούν με ακρίβεια- ως Έλληνες στην αρχαιότητα αποτελεί ένα ερώτημα πολύμορφο, πολυδιάστατο, πολυσήμαντο και μεταλλασσόμενο τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο. Οι σύγχρονες έννοιες της ταυτότητας, της εθνοτικότητας, και της ετερότητας είναι ιδιαίτερα βοηθητικές στην προσπάθεια μας να κατανοήσουμε σε ποιο βαθμό οι αρχαίοι Έλληνες αισθανόταν ότι αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο. Αναμφίβολα οι Περσικοί Πόλεμοι έπαιξαν καταλυτικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή, καθώς ο κοινός κίνδυνος εξ ανατολών είχε ως αποτέλεσμα να τους ενώσει. Μετά τους Περσικούς Πολέμους οι μη-Έλληνες άρχισαν να αντιμετωπίζονται αρνητικά και να τους προσάπτεται ένα πλήθος υποτιμητικών χαρακτηριστικών, ενώ ο όρος βάρβαροι -ο οποίος φορτίστηκε με όλα αυτά τα αρνητικά σημαινόμενα- χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει όλους τους μη Έλληνες. Αντίθετα κατά την Αρχαϊκή Εποχή, στην οποία επικεντρώνεται η έρευνα μας, δεν υφίσταται αυτή η πόλωση μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων. Αυτό καταδεικνύεται από τις λογοτεχνικές πηγές και τα αρχαιολογικά ευρήματα αυτής της περιόδου, επιπλέον ο ελληνικός αποικισμός ολοένα και περισσότερο εξετάζεται στο ευρύτερο πλαίσιο της Μεσογείου, μέσα στην οποία λάμβανε χώρα ένα πλήθος πολυεπίπεδων διεργασιών και αλληλεπιδράσεων καταλυτικών για την ανάδυση της ελληνιστικής πολιτιστικής ταυτότητας. Πάντως η έννοια της ελληνικότητας είναι ακόμη ρευστή και μεταβαλλόμενη. Επιπλέον οι όροι Ελλάς και Έλληνες, οι οποίοι αρχικά δεν απαντούν ιδιαίτερα συχνά, σταδιακά διερευνώνται σημασιολογικά περισσότερο για να περιλάβουν το σύνολο της Ελλάδας και των Ελλήνων. Στη σύγκλιση των Ελλήνων κατά την Αρχαϊκή Εποχή σημαντικό ρόλο έπαιξε αφενός η "ελληνική γενεαλογία", καθώς οι υπο-εθνότητες των Δωριέων, των Αιολέων, των Ιώνων και των Αχαιών προσπαθούσαν να συνδέσουν ή μάλλον να "αθροίσουν" τους γενεαλογικούς τους μύθους σε μια ευρύτερη ελληνική συλλογική ταυτότητα, και αφετέρου οι αμφικτυονίες, οι πανελλήνιοι αγώνες και ιερά και ως ένα βαθμό η ελληνική γλώσσα παρά τον κατακερματισμό της σε διαλέκτους.