Επίδραση των οικολογικών παραγόντων στην καλλιέργεια των κουκιών (Vicia faba). Επιπτώσεις στα αγροτικά οικοσυστήματα: η περίπτωση των τοπικών πληθυσμών από τα νησιά του Αιγαίου

Abstract

The agricultural practices of modern agriculture have resulted in degradation of agro-ecosystems quality. Alternative agricultural systems have been promoted in order to minimize the agricultural dependence by the major energetic industrial processes, while maintaining or enhancing the quality of soil, restricting the degradation of natural resources and maximizing the use of local resources. As a result globally, there has been a renewed interest for species with low profile in modern agriculture, such as winter grain legume crops. Faba bean (Vicia faba L.) is among one major grain legume cultivated in Greece, especially in the islands of the Aegean Sea, since antiquity. It is used as dual purpose crop - for seed and straw, it has significant contribution to the nitrogen economy, to soil protection from erosion risk and to soil quality amelioration. Hence a field experiment was carried out for three subsequent years during 1999-2002, in order to assess the productive potential and the adaptability of five different local faba bean populations, which originated from the Aegean islands, as well as to investigate its role in low input agricultural systems. The effect of irrigation and phosphorus fertilization was studied. Four treatments were assigned, the control, the P fertilization, the irrigation and the combination of P fertilization and irrigation with three replications. Results illustrated that the faba bean metapopulation from the Aegean islands and the local population that is consisted of, is characterized as a genetic potential of high productivity and yield stability, in the particular environmental conditions studied. They are adaptable to soil and climatic conditions of the area, without significant response to the additional inputs of P fertilization and/or irrigation compared to rain-fed treatment, verifying the characterization of faba beans as a self sufficient crop. Moreover its role in soil amelioration is highlighted, especially in sandy soils, which their fertility is low and is depended on inputs applied. From an environmental point of view, and the modern concerns about sustainable agricultural development, the faba bean metapopulation of the Aegean islands could support farming systems without additional, external energy inputs, promoting the sufficiency and stability in agricultural activity.

Οι πρακτικές που ακολουθούνται στο πλαίσιο της σύγχρονης γεωργίας, έχουν πολλές φορές ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας των αγροτικών οικοσυστημάτων. Εναλλακτικά συστήματα παραγωγής αναζητούνται και προωθούνται για τη μείωση της εξάρτησης της γεωργίας από τις βασικές ενεργειακές βιομηχανικές διαδικασίες, τη διατήρηση ή και τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους, τον περιορισμό της εξάντλησης και της υποβάθμισης των φυσικών πόρων και την αξιοποίηση του εγχώριου οικοσυστήματος. Ως αποτέλεσμα, έχει ανανεωθεί το ενδιαφέρον παγκοσμίως για πολλά είδη με χαμηλή συμμετοχή στη σύγχρονη γεωργία, όπως τα χειμερινά καρποδοτικά ψυχανθή. Τα κουκιά (Vicia faba L.) αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά είδη ψυχανθών που καλλιεργούνται στη Ελλάδα, και ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου, από την αρχαιότητα. Χρησιμοποιούνται τόσο για την παραγωγή καρπού, όσο και άχυρου, έχοντας σημαντική συνεισφορά στην οικονομία του αζώτου, στην προστασία του εδάφους από τον κίνδυνο της διάβρωσης και στη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους. Ένας πειραματικός αγρός εγκαταστάθηκε για τρία διαδοχικά έτη (1999-2002), με στόχο την εκτίμηση των παραγωγικών ικανοτήτων και της προσαρμοστικότητας πέντε ντόπιων πληθυσμών κουκιών από το σύνολο των νησιωτικών συμπλεγμάτων του Αιγαίου, με την ταυτόχρονη διερεύνηση του ρόλου της καλλιέργειας σε συστήματα χαμηλών ενεργειακών εισροών. Μελετάται η επίδραση των εισροών άρδευσης και φωσφορικής λίπανσης. Τέσσερις διαφορετικοί χειρισμοί εφαρμόστηκαν, με τρεις επαναλήψεις: ο μάρτυρας, η φωσφορική λίπανση, η άρδευση και ο συνδυασμός φωσφορικής λίπανσης και άρδευσης. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι ο μεταπληθυσμός των κουκιών Vicia faba από τα νησιωτικά συμπλέγματα του Αιγαίου Πελάγους, αλλά και οι τοπικοί πληθυσμοί που τον αποτελούν, χαρακτηρίζονται ως γενετικό υλικό υψηλής παραγωγικής ικανότητας και υψηλής σταθερότητας της απόδοσης, υπό το εύρος των περιβαλλοντικών συνθηκών που μελετήθηκαν. Είναι άριστα προσαρμοσμένοι στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής χωρίς να παρουσιάζουν ανταπόκριση στις εφαρμοζόμενες εισροές, άρδευση ή/ και φωσφορική λίπανση, δικαιώνοντας το χαρακτηρισμό τους ως αυτοσυντηρούμενης καλλιέργειας. Ακόμη αναδεικνύεται η σημασία του μεταπληθυσμού στη βελτίωση των εδαφικών ιδιοτήτων, ιδιαίτερα των αμμωδών εδαφών, των οποίων η γονιμότητα είναι εν γένει χαμηλή και εξαρτάται από τις εφαρμοζόμενες εισροές. Υπό το πλαίσιο των σύγχρονων αντιλήψεων της αειφόρου γεωργικής ανάπτυξης, οι πληθυσμοί αυτοί μπορούν να στηρίξουν καλλιεργητικά συστήματα μειωμένων ενεργειακών εισροών, προωθώντας την αυτάρκεια και τη σταθερότητα στην γεωργική δραστηριότητα.