Πολιτική και τραγούδι στην Αθήνα του Εθνικού Διχασμού, 1920: κατανοώντας τη σύγκρουση μέσα από τη μουσική

Abstract

The present PhD research has been conducted at the Aristotle University of Thessaloniki, at the School of Music Studies, Faculty of Fine Arts, with a grant from the Hellenic Foundation for Research and Innovation from March 2022 to February 2025. It is part of Historical Ethnomusicology, and concerns the Greek historical “troubled” period of the National Schism, the ethnographic representation of which it aims to achieve through the inherent popular musical past as presented in the Athenian press and the diaries of personas of the time: the Greek song and improvised lyric creation, the anthems and marches that became symbols of the two parties, as well as the popular slogans/chants expressed during the period under consideration. Aspects of the conflictual expressive popular music are presented through the case study of a competent historical time span, which includes both sides of the Schism in governmental power in the year 1920.As a subject of interdisciplinary interest, the theoretical model of George Th. Mavrogordatos for the interpretation and analysis of the National Schism 1915: O Ethnikos Dichasmos (1915: The National Schism) (2015), is utilized as a hermeneutical base which is specifically adapted to the present research in order to serve the reading of the found references. The conflictual pre-election, election and “victorious” post-election musical, noisy and wider urban soundscape of the days is outlined; variations on several folk and popular songs from both the Venizelist and anti-Venizelist parties are highlighted; the public release of the two warring parties’ new anthems and songs is noted, and its communal process of creation; the way of musical celebration in the venues of Athens, the folk musical instruments, and finally the mass warring party singing performance in the civil conflict between Venizelist and Anti-Venizelist in public spaces is presented. Finally, in a reversal of the perspective and a binary reading of the primary source material, I utilize the theoretical model of the British political scientist John Street, who interrelates music to politics (and vice versa) through propaganda, censorship, resistance and social movements.

Η παρούσα διδακτορική έρευνα εκπονήθηκε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών, με υποτροφία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας τυπικά από το Μάρτιο του 2022 έως τον Φεβρουάριο 2025. Εντάσσεται στην Ιστορική Εθνομουσικολογία, και αφορά στην ελληνική ιστορική «ταραγμένη» περίοδο του Εθνικού Διχασμού, στην εθνογραφική αναπαράσταση της οποίας αποσκοπεί μέσα από το εγγενές λαϊκό μουσικό παρελθόν όπως παρουσιάζεται στον αθηναϊκό Τύπο και τα ημερολόγια προσωπικοτήτων της εποχής: το ελληνικό τραγούδι και η αυτοσχέδια στιχουργική δημιουργία, τους θούριους και τα εμβατήρια που αποτέλεσαν σύμβολα της παραταξιακής συνείδησης, καθώς και τα λαϊκά συνθήματα που εκφράστηκαν κατά την υπό εξέταση εποχή. Παρουσιάζεται υλικό της λαϊκής μουσικής εκφραστικής κουλτούρας της σύγκρουσης μέσα από την περιπτωσιολογική μελέτη ενός ικανού ιστορικού χρονολογικού διαστήματος, το οποίο περιλαμβάνει και τις δύο πλευρές του Διχασμού στην κυβερνητική εξουσία, κατά το έτος 1920. Ως διεπιστημονικού ενδιαφέροντος θεματική, για την ερμηνεία και ανάλυση του πραγματολογικού υλικού αξιοποιείται αρχικά το θεωρητικό μοντέλο ερμηνείας και ανάλυσης του Εθνικού Διχασμού από τον Γιώργο Θ. Μαυρογορδάτο 1915: Ο εθνικός διχασμός (2015), το οποίο προσαρμόζεται ειδικά στην παρούσα έρευνα προκειμένου να εξυπηρετήσει την ανάγνωση των ευρεθεισών αναφορών. Σκιαγραφείται το συγκρουσιακό προεκλογικό, εκλογικό και «νικητήριο» μετεκλογικό μουσικό, θορυβώδες και ευρύτερο αστικό ηχοτοπίο των ημερών· αναδεικνύονται παραλλαγές σε αρκετά λαϊκά και δημοτικά τραγούδια τόσο από τη βενιζελική παράταξη, όσο και από την αντιβενιζελική· επισημαίνεται η κυκλοφορία νέων παραταξιακών θουρίων και τραγουδιών, και η συλλογική διαδικασία της δημιουργίας τους· αποκρυσταλλώνεται ο τρόπος μουσικού εορτασμού στα κέντρα των Αθηνών, τα λαϊκά μουσικά όργανα, και τέλος η συλλογική παραταξιακή τραγουδιστική επιτέλεση στην εμφύλια σύγκρουση Βενιζελικών – Αντιβενιζελικών στους δημόσιους χώρους. Τέλος, σε μια αντιστροφή της οπτικής και σε μια αμφίδρομη ανάγνωση του υλικού, αξιοποιείται το θεωρητικό υπόδειγμα του βρετανού πολιτικού επιστήμονα John Street, ο οποίος συνδέει μουσική και πολιτική μέσα από την προπαγάνδα, τη λογοκρισία, την αντίσταση και τα κοινωνικά κινήματα.