Ανδρικές προσωποποιήσεις στον αρχαίο ελληνικό κόσμο

Abstract

The subject of this dissertation is the male personifications in the ancient Greek world, natural and cosmic elements, political and institutional ideas, moral and social values, literary and time concepts. Their presence in art is examined, according to their nature and symbolism, primarily in sculpture, numismatics, mosaics and frescoes, and secondarily and comparatively in small crafts, gemstones and vases, while researching on literary sources, from their beginnings in art until their echo in the imperial years, in order to understand their evolutionary iconographic course, to ascertain the chronological and geographical distribution of their monuments by type of personification and their symbolism in relation to the historical, political, religious and social frame. Starting in the 7th cent. B.C. probably with the representation of Acheloos on vase painting, the male personification develops and evolves uninterruptedly in art and in human perception dynamically until the late Roman period. Personifications of rivers, cosmic and natural elements and moral concepts are first found in art in the 6th cent. B.C. i.e. Acheloos, Oceanus, Boreas, Phobos (fear), political concepts in the 5th cent. B.C. i.e. Demos, time concepts in the 4th century B.C. i.e. Aion, Months, mountains in the 3rd cent. B.C. and literary concepts in the 2nd B.C. In archaic and classical art representations of Acheloos, Alpheios, Kladeos, Demos, Eirene and Ploutos, and in Hellenistic art the altar of Pergamon, the colossal statue of the reclining Nile, and the statue of Orontes with Tyche of Eutychides, set the bases of the personification of natural elements, ideas and concepts important to human vision, so powerful that they are adopted, reproduced, developed and inspire Roman art, formal and private. Throughout antiquity it is found in sculpture and the numismatics abundance of personifications of all kinds. Personifications in vases are found mainly in the archaic and classical period, while in mosaics and frescoes in the Roman period. The symbolism of the personifications is mythological, divine, political, didactic, geographical and often multidimensional, proving the importance of male personifications in the ancient world.

Θέμα της παρούσας διατριβής είναι οι ανδρικές προσωποποιήσεις στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, φυσικά και κοσμικά και στοιχεία, πολιτικές και θεσμικές ιδέες, ηθικές και κοινωνικές αξίες, φιλολογικές και χρονικές έννοιες. Εξετάζεται η παρουσία τους στην τέχνη, ανάλογα με τη φύση και τον συμβολισμό τους πρωτίστως στη γλυπτική, στη νομισματική, στα ψηφιδωτά και στις τοιχογραφίες και δευτερευόντως και συγκριτικά στη μικροτεχνία, στους πολύτιμους λίθους και στην αγγειογραφία, με παράλληλο έλεγχο των φιλολογικών πηγών, από τις απαρχές τους στην τέχνη μέχρι την απήχησή τους στα αυτοκρατορικά χρόνια, προκειμένου να κατανοηθεί η εξελικτική εικονογραφική πορεία τους, να διαπιστωθεί η χρονολογική και γεωγραφική κατανομή των μνημείων τους ανά είδος προσωποποίησης και ο συμβολισμός τους σε σχέση με το ιστορικό, πολιτικό, θρησκευτικό και κοινωνικό κλίμα. Με αφετηρία τον 7ο αι. π.Χ. πιθανότερα και την απεικόνιση του Αχελώου στην αγγειογραφία η ανδρική προσωποποιία αναπτύσσεται και εξελίσσεται αδιάκοπα στην τέχνη και στην ανθρώπινη αντίληψη δυναμικά ως την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Προσωποποιήσεις ποταμών, κοσμικών στοιχείων, ανέμων και ηθικών εννοιών εντοπίζονται στην τέχνη τον 6ο αι. π.Χ. με βεβαιότητα, όπως του Αχελώου, Ωκεανού, Βορέα, Φόβου, πολιτικών εννοιών τον 5ο αι. π.Χ., όπως του Δήμου, χρονικών τον 4ο αι. π.Χ., όπως του Αιώνα και των Μηνών, ορέων τον 3ο αι. π.Χ. και φιλολογικών τον 2ο αι. π.Χ. Στην αρχαϊκή και κλασική τέχνη παραστάσεις των Αχελώου, Αλφειού, Κλάδεου, Δήμου, Ειρήνης και Πλούτου, και στην ελληνιστική τέχνη ο βωμός της Περγάμου, το κολοσσικό άγαλμα του ανακεκλιμένου Νείλου και το άγαλμα του Ορόντη με την Τύχη του Ευτυχίδη θέτουν τις βάσεις της προσωποποιίας φυσικών στοιχείων, ιδεών και εννοιών σημαντικών στην ανθρώπινη θεώρηση, τόσο ισχυρών, ώστε υιοθετούνται, αναπαράγονται, αναπτύσσονται και εμπνέουν τη ρωμαϊκή τέχνη, επίσημη και ιδιωτική. Σε όλη την αρχαιότητα διαπιστώνεται στη γλυπτική και τη νομισματική πληθώρα προσωποποιήσεων όλων των ειδών. Προσωποποιήσεις στην αγγειογραφία εντοπίζονται κυρίως στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο, ενώ στα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες κατά τη ρωμαϊκή κυρίως. Ο συμβολισμός των προσωποποιήσεων είναι μυθολογικός, θεϊκός– λατρευτικός, πολιτικός–προπαγανδιστικός, διδακτικός, γεωγραφικός και συχνά πολυδιάστατος αποδεικνύοντας τη σημασία των ανδρικών προσωποποιήσεων στον αρχαίο κόσμο.