Η εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων: αναλογικότητα - στάθμιση και θεσμική εφαρμογή

Abstract

Constitutional rights, as recognized and established by the legal order and primarily the Constitution, are not only declarations of principles, but are legally binding rules that create rights and corresponding obligations. At the same time, however, they are applied and their application extends throughout the length and breadth of the legal order, occupying almost the entire regulation.Constitutional rights were originally enshrined as individual rights in order to provide protection from state power. Already, at this level, their application showed great practical difficulties, which multiplied after the expansion of their scope to the relations between individuals to which they suit («Drittwirkung»).But what exactly is the difficulty of their implementation? And how should it be treated? Before referring to any issue relating to the application of constitutional rights, there is a need to define the meaning of limitation. The limitation emerges as the great "protagonist" of the application of constitutional rights. However, the concept of limitation, as a contraction of the content of the right, presupposes the precise definition of the limited size, the "right" and its exact content.On the occasion of the above questions, this doctoral thesis analyzes the issue of the application of constitutional rights through the clarification of the crucial concepts and with the indicative but at the same time rich case study it cites, attempts to highlight the need to identify and adopt by the law enforcer of a perfectly reasonable and precise mechanism for resolving everyday "conflict" disputes of constitutional rights, capable of providing solid legal certainty and security.In this effort, proportionality is approached both as a legal principle with its individual manifestations (appropriateness, necessity, stricto sensu proportionality) and as a legal tool for controlling the limitations of constitutional rights, in the light of both greek and foreign jurisprudence. In search of theoretical bases and through the citation and elaboration of mainly jurisprudential cases, a critical approach is attempted to the current holding in theory and jurisprudence balancing, both in terms of its doctrinal weaknesses and in terms of its effectiveness in practice.There are recorded, also, the other methodological proposals of the constitutional theory regarding the resolution of the "conflict" of constitutional rights. Having already clarified the concept of limitation by other related encumbrances of constitutional rights, the institutional application of constitutional rights is separately analyzed with its the three individual stages through the processing of illustrative cases from everyday practice.It is finally established that balancing is not based on solid theoretical foundations and faces problems in practical application. The other proposals of the constitutional theory, as individual aspects of proportionality and balancing, do not offer a specific and effective methodology for resolving disputes and certain of them do not avoid in cases of "conflict" the "sacrifice" of one right for another.On the contrary, the method of institutional application of constitutional rights, with the integrated approach to each problem, mainly through the conceptual subordination of the real data of each case to the scope of application of each constitutional right, but also by adapting the right to the special relationship or the institution, through of the logical tool of causation, provides the guarantees of accuracy, the required legal certainty and solid reliability in all cases.

Τα συνταγματικά δικαιώματα, όπως τα αναγνωρίζει και τα θεσπίζει η έννομη τάξη και κατά κύριο λόγο το Σύνταγμα, δεν είναι μόνο διακηρύξεις αρχών, αλλ’ αποτελούν νομικούς δεσμευτικούς κανόνες που δημιουργούν δικαιώματα και αντίστοιχες υποχρεώσεις. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν για να εφαρμόζονται και η εφαρμογή τους εκτείνεται σε όλο το μήκος και πλάτος της έννομης τάξης, καταλαμβάνει όλη σχεδόν τη ρύθμιση.Τα συνταγματικά δικαιώματα κατοχυρώθηκαν αρχικά ως ατομικά δικαιώματα, προκειμένου να παράσχουν προστασία από την κρατική εξουσία. Ήδη, στο επίπεδο αυτό, η εφαρμογή τους εμφάνισε μεγάλες πρακτικές δυσκολίες, οι οποίες πολλαπλασιάστηκαν μετά την διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής τους και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν («τριτενέργεια»).Σε τι όμως συνίσταται ακριβώς η δυσκολία της εφαρμογής τους; Και πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί; Πριν από την αναφορά σε οποιοδήποτε ζήτημα σχετικά με την εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων, ανακύπτει η ανάγκη καθορισμού της έννοιας του περιορισμού. Ο περιορισμός αναδεικνύεται ο μεγάλος «πρωταγωνιστής» της εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων. Η έννοια, όμως, του περιορισμού, ως συρρίκνωσης του περιεχομένου του δικαιώματος, προϋποθέτει τον ακριβή καθορισμό και του περιοριζόμενου μεγέθους, του «δικαιώματος» και του ακριβούς περιεχομένου του.Με αφορμή τα ως άνω ερωτήματα, η παρούσα διδακτορική διατριβή αναλύει το ζήτημα της εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων μέσα από την αποσαφήνιση των κρίσιμων εννοιών και με την ενδεικτική αλλά ταυτόχρονα πλούσια περιπτωσιολογία που παραθέτει, επιχειρεί να αναδείξει την ανάγκη εντοπισμού και υιοθέτησης από τον εφαρμοστή του δικαίου ενός απόλυτα λογικού και ακριβούς μηχανισμού επίλυσης των καθημερινών διαφορών «σύγκρουσης» συνταγματικών δικαιωμάτων, ικανού να παρέχει στέρεη βεβαιότητα και ασφάλεια δικαίου.Στην προσπάθεια αυτή, προσεγγίζεται η αναλογικότητα τόσο ως δικαιϊκή αρχή με τις επιμέρους εκφάνσεις της (καταλληλότητα, αναγκαιότητα, stricto sensu αναλογικότητα) όσο και ως νομικό εργαλείο ελέγχου των περιορισμών των συνταγματικών δικαιωμάτων, υπό το πρίσμα τόσο της ελληνικής όσο και της ξένης νομολογίας. Σε αναζήτηση θεωρητικών βάσεων και μέσα από την παράθεση και επεξεργασία κυρίως νομολογιακών περιπτώσεων, επιχειρείται η κριτική προσέγγιση της κρατούσας σήμερα σε θεωρία και νομολογία στάθμισης, τόσο ως προς τις αδυναμίες της μεθόδου σε δογματικό επίπεδο όσο και ως προς την αποτελεσματικότητά της στην πράξη.Περαιτέρω, καταγράφονται και οι λοιπές μεθοδολογικές προτάσεις της συνταγματικής θεωρίας αναφορικά με την επίλυση της «σύγκρουσης» των συνταγματικών δικαιωμάτων. Έχοντας ήδη αποσαφηνίσει την έννοια του περιορισμού από άλλες συναφείς επιβαρύνσεις των συνταγματικών δικαιωμάτων, αναλύεται διακριτώς η θεσμική εφαρμογή των συνταγματικών δικαιωμάτων και αναπτύσσονται τα τρία επιμέρους στάδια της μεθόδου μέσω επεξεργασίας ενδεικτικών περιπτώσεων από την καθημερινή πρακτική.Διαπιστώνεται τελικώς ότι η τεχνική της στάθμισης δεν εδράζεται σε στέρεες θεωρητικές βάσεις και εμφανίζει προβλήματα πρακτικής εφαρμογής. Οι λοιπές προτάσεις της συνταγματικής θεωρίας, ως επιμέρους πτυχές της αναλογικότητας και της στάθμισης, δεν προσφέρουν συγκεκριμένη και αποτελεσματική μεθοδολογία επίλυσης των διαφορών και πολλές από αυτές δεν αποφεύγουν σε περιπτώσεις «σύγκρουσης» τη «θυσία» του ενός δικαιώματος στο άλλο.Αντίθετα, η μέθοδος της θεσμικής εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων, με την ολοκληρωμένη προσέγγιση του εκάστοτε προβλήματος, κυρίως μέσω της εννοιολογικής υπαγωγής των πραγματικών δεδομένων κάθε περίπτωσης στο πεδίο εφαρμογής εκάστου συνταγματικού δικαιώματος αλλά και με την προσαρμογή του δικαιώματος στην ειδική σχέση ή το θεσμό, διαμέσου του λογικού εργαλείου της αιτιώδους συνάφειας, παρέχει τα εχέγγυα της ακρίβειας, της απαιτούμενης ασφάλειας δικαίου και της σταθερής αξιοπιστίας σε όλες τις περιπτώσεις.