Η ανάπτυξη του ελληνικού συστήματος κοινωνικής φροντίδας υπό το πρίσμα του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου κοινωνικής ασφάλειας

Abstract

The purpose of the thesis was the analysis and evaluation of the institutional status and operation of the Greek social care model (as constituted in the form of the National Social Care System) in the light of the rules of International and European Social Security Law, which affect the development of the formal social care sector in the national legal orders of the Contracting States. The main working hypothesis of the research was that International Organizations and the European Union approach formal care policies as a key tool to defend the social rights of the population, especially in the face of critical demographic, health and socio-economic developments that make it difficult for informal (family) care networks to meet care needs. The first chapter examines the approach of the field of social care in Greek legal theory and analyzes its regulatory framework in the Greek legal order, both at the level of the Constitution and at the level of legislation governing the systematic organization and provision of care services (Law 2646/98 and relevant reforming interventions). The second and third chapters focus on institutional interventions of the United Nations (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, Convention on the Rights of the Child, Convention on the Rights of Persons with Disabilities) and the Council of Europe (European Social Charter and its Protocols and Revised European Social Charter), respectively, which meet three criteria: i. they are legally binding (provided they are accepted and incorporated into the national legal order), ii. they contain provisions relevant to the hard core of the thematic field of social care and iii. they have been ratified by the Greek state and, thus, have become an integral part of the internal legal order in accordance with the clause of par. 1 of article 28 of the Constitution. The fourth chapter focuses on institutional interventions of the European Union relevant to the field of social care, with an emphasis on crucial provisions of the European primary and secondary binding law as well as on relevant clauses of flagship EU interventions regarding socio-political protection of social rights. The fifth chapter presents the findings of the external evaluation of the National Social Care System by the competent bodies of the United Nations and the Council of Europe. The sixth chapter captures the main findings of the research and formulates recommendations regarding the main axes of a new national model of social care, which will comply with the general principles and the content of the binding mechanisms of the International and European Social Security Law and, in particular, will meet the criteria of institutional adequacy of national social care systems derived from the interpretation of Articles 14 of the European Social Charter and 14 of the Revised European Social Charter (right to benefit from social welfare services).

Σκοπός της διατριβής ήταν η ανάλυση και αξιολόγηση της θεσμικής υπόστασης και λειτουργίας του Ελληνικού υποδείγματος κοινωνικής φροντίδας (όπως συγκροτείται με την μορφή του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας) υπό το πρίσμα των κανόνων του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας, που επηρεάζουν την ανάπτυξη του τομέα των τυπικών υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας στις εθνικές έννομες τάξεις των Συμβαλλομένων Κρατών. Η κύρια υπόθεση εργασίας της έρευνας ήταν ότι οι Διεθνείς Οργανισμοί και η Ευρωπαϊκή Ένωση προσεγγίζουν τις τυπικές πολιτικές φροντίδας ως βασικό εργαλείο προάσπισης των κοινωνικών δικαιωμάτων του πληθυσμού, ιδίως ενόψει κρίσιμων δημογραφικών, υγειονομικών και κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων που δυσχεραίνουν τις δυνατότητες κάλυψης αναγκών από τα άτυπα (οικογενειακά) δίκτυα φροντίδας. Το πρώτο κεφάλαιο της διατριβής εξετάζει την οριοθέτηση του τομέα της κοινωνικής φροντίδας στην Ελληνική νομική θεωρία και αναλύει το πλαίσιο ρύθμισής του στην Ελληνική έννομη τάξη, τόσο στο επίπεδο του Συντάγματος, όσο και στο επίπεδο των νομοθετικών πρωτοβουλιών για την συστηματική οργάνωση και παροχή υπηρεσιών φροντίδας (ο Ν. 2646/98 και οι συναφείς μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις). Το δεύτερο και το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνονται στην αναλυτική επεξεργασία των θεσμικών παρεμβάσεων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα, Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών, Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία) και του Συμβουλίου της Ευρώπης (Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης και τα Πρωτόκολλά του και Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης), αντίστοιχα, που πληρούν τρία κριτήρια: i. διαθέτουν νομική δεσμευτικότητα (εφόσον γίνουν αποδεκτές και ενσωματωθούν στην εθνική έννομη τάξη), ii. περιέχουν διατάξεις που αφορούν στον σκληρό πυρήνα του θεματικού πεδίου της κοινωνικής φροντίδας και iii. έχουν επικυρωθεί από την Ελληνική πολιτεία, αποτελώντας αναπόσπαστο μέρος της εσωτερικής έννομης τάξης σύμφωνα με την ρήτρα της παρ. 1 του άρθρου 28 του Συντάγματος. Το τέταρτο κεφάλαιο εστιάζει στην επεξεργασία των θεσμικών παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πεδίο της κοινωνικής φροντίδας, με έμφαση σε κρίσιμες διατάξεις του πρωτογενούς και του παράγωγου δεσμευτικού δικαίου της Ένωσης αλλά και σε σχετικές ρήτρες που εντοπίζονται στις πλέον αντιπροσωπευτικές παρεμβάσεις της για την κοινωνικοπολιτική προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων. Το πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζει τα πορίσματα της εξωτερικής αξιολόγησης του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας από τα αρμόδια όργανα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το έκτο κεφάλαιο αποτυπώνει με συστηματικό τρόπο τα κύρια πορίσματα της έρευνας και διατυπώνει εισηγήσεις για τους άξονες συγκρότησης ενός νέου εθνικού μοντέλου κοινωνικής φροντίδας, που θα προσαρμόζεται στις γενικές αρχές και το περιεχόμενο των δεσμευτικών μηχανισμών του Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας και, ιδίως, θα πληροί τα κριτήρια θεσμικής επάρκειας των εθνικών συστημάτων κοινωνικής φροντίδας που συνάγονται από την ερμηνεία των άρθρων 14 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη και 14 του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (δικαίωμα στην απόλαυση κοινωνικών υπηρεσιών).