Τα γυναικεία πρόσωπα στο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου

Abstract

This dissertation maps the female characters in the lyrics and poems of Nikos Gatsos and Manos Chadjidakis which were set to music by the latter. It comprises of two parts: in the first, a record of the main cultural events (theater, cinema, dance, discography) is presented where the two protagonists create songs; their biographical notes are provided, and points of convergence between them are established. In the second part, the heroines of the songs are analyzed in chronological order, divided into three periods: the first period starts from 1943, the year "Amorgos" was written, until 1965, when the first cycle of songs ("Mythology") is released; the second period corresponds to Chadjidakis’s residency in New York from 1966 to 1971; and the third period starts in 1972, with the release of the emblematic album Magnus Eroticus, and ends in 1994, the year of Chadjidakis’s death. The characteristics of the central female subjects of their songs seem to have a spiral evolution; it appears that the two creators enrich the later female forms by utilizing the heroines of the first years of their songwriting. Until the end of the 60's, when the model of the surrealists was prevalent, the figures of the woman-child, the woman-flower and the woman-star dominate. In the 70's, in Gatsos's writing, the motif of the woman-partner makes its appearance, and in the 80's, this motif is reintroduced in Gatsos’s writing, the mother-earth, a dark female divine being, who is waiting to offer rest, in her embrace, to those mortals who are approaching death. During the same period, in Chadjidakis’s lyrics, the presence of the rebellious woman is strong. The close and stable collaboration between Gatsos and Chadjidakis, which lasted almost half a century, imprints upon the female subjects their mutual understanding with regards to the creation of a myth, which is drawn from the ancient and modern Greek tradition, from the transformation of the ancient Greek myth into modern artistic creations, and from personal experience and history. The influence the one exerts on the other is manifested on the level of idea and speech, so that these intersecting writings create a sense of dialogue between the heroines.

Η εργασία αυτή αποτελεί μια χαρτογράφηση των γυναικείων μορφών στους στίχους και στα ποιήματα του Νίκου Γκάτσου και του Μάνου Χατζιδάκι τα οποία μελοποιήθηκαν από τον τελευταίο. Διαρθρώνεται σε δύο μέρη: στο πρώτο, παρουσιάζεται μια καταγραφή των κυριότερων γεγονότων στους χώρους, όπου οι δύο πρωταγωνιστές δημιουργούν τραγούδι (θέατρο, κινηματογράφος, χορός, δισκογραφία), παρουσιάζονται τα εργοβιογραφικά τους σημειώματα και επισημαίνονται σε αυτά σημεία σύγκλισης. Στο δεύτερο μέρος, αναλύονται με χρονολογική σειρά οι ηρωίδες του τραγουδιού, διαρθρωμένες σε τρεις περιόδους: στην Α΄ περίοδο, από το 1943, έτος συγγραφής της "Αμοργού", έως το 1965, έτος κυκλοφορίας του πρώτου κύκλου τραγουδιών ("Μυθολογία"), στη Β΄, από το 1966 έως το 1971, όταν ο Χατζιδάκις διαμένει στη Νέα Υόρκη, και στην Γ΄, από το 1972, έτος κυκλοφορίας του εμβληματικού δίσκου "Ο Μεγάλος Ερωτικός" έως το 1994, έτος θανάτου του Χατζιδάκι. Οι ηρωίδες του τραγουδιού φαίνεται να έχουν σπειροειδή εξέλιξη στη μορφή τους, δηλαδή, οι δύο δημιουργοί, αξιοποιώντας ως πυρηνικές τις ηρωίδες των πρώτων χρόνων του τραγουδιού, εμπλουτίζουν με στοιχεία τους τις κατοπινές μορφές. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘60, κατά το πρότυπο των υπερρεαλιστών, κυριαρχεί η μορφή της γυναίκας-παιδί, της γυναίκας-λουλούδι και της γυναίκας-αστέρι, τη δεκαετία του ‘70, στη γραφή του Γκάτσου, κάνει την εμφάνισή της μια καθόλα υπαρκτή γυναίκα-σύντροφος, και τη δεκαετία του ’80, εισάγεται, πάλι στη γραφή του Γκάτσου, η μητέρα-γη, μια σκοτεινή γυναικεία θεϊκή ύπαρξη, η οποία περιμένει να ξεκουράσει στην αγκαλιά της τους θνητούς που πλησιάζουν στον θάνατο. Την ίδια εποχή, στους στίχους του Χατζιδάκι, είναι έντονη η παρουσία της επαναστατημένης γυναίκας. Η στενή και σταθερή συνεργασία του Γκάτσου και του Χατζιδάκι, η οποία κράτησε σχεδόν μισό αιώνα, αποτυπώνει στις ηρωίδες του τραγουδιού τη μεταξύ τους συνεννόηση για το πλάσιμο ενός μύθου, ο οποίος αντλείται από την αρχαιοελληνική και νεοελληνική παράδοση, από τη μετάπλαση της πρώτης σε σύγχρονά τους καλλιτεχνικά δημιουργήματα, από το προσωπικό βίωμα και από την ιστορία. Η αλληλεπίδραση που ασκεί ο ένας στον άλλο φανερώνεται σε επίπεδο ιδέας και λόγου, ώστε οι διασταυρούμενες αυτές γραφές δημιουργούν μια αίσθηση διαλόγου ανάμεσα στις ηρωίδες.