Αγροδασοπονία και περιφερειακή ανάπτυξη: πολιτική και οικονομική θεώρηση

Abstract

The modern concept of multidimensional regional rural development requires innovative tools that will fulfill its multiple purpose. In contrast to the one-dimensional economic view of rural innovation described by the high pay-off model, the technical change model seems to better meet modern requirements. Such an economic view of agriculture, and especially the form of post-production operation of the model of technical change, has been widely accepted by modern theorists. The term technical change does not only mean technological innovations (such as new agricultural machinery), but also biological ones. The adoption of biologically based technological innovations is a key requirement for the development of modern agriculture/ forestry. The expansion of innovative biological technologies includes the change of crops/cultivations, such as the transition from intensive monocultures to multiple crops of lower agrochemical inputs with the integration of woody trees/ shrubs or animals represented by Agroforestry. This innovative biological technology is further promoted at EU level by powerful institutions such as the Green Deal and the new CAP, mainly through tools such as ecoschemes and agri-environmental and climate measures. This doctoral dissertation examines Agroforestry as a vehicle that can contribute to achieving the rural development of the Region of Thessaly, Greece. It sets as a time horizon for reviewing the changes that are expected in the most important units of land uses of the rural landscape of Municipality of Mouzaki, western Thessaly plain, in the year 2040. It examines these changes with the effect of three (3) socio-economic scenarios, (a) the linear operating scenario (business as usual, BAU), (b) the ecological land protection (ELP) scenario, and (c) rapid economic development (RED). These scenarios were introduced in the non-spatial modular unit of the CLUE-S spatiotemporal model, while in the spatial one sixteen (16) characteristic landscape parameters were introduced as independent variables and the most important land use units, including traditional silvoarable and silvopastoral systems, were the dependent ones. The simulation of the land use changes showed that under the RED scenario in the year 2040 the extent of the silvoarable systems is expected to increase significantly (+ 57%) compared to the reference year 2020, something that is also expected to happen under the BAU scenario, but to a much lesser extent (+ 14% approximately). The BAU and ELP scenarios predict a reduction of the area of dense shrubs and grasslands by approximately 22% and 18%. Land use changes under the BAU and ELP scenarios are mainly regulated by abandonment/ depopulation of rural areas and the processes of natural succession. The fact that the extent of silvoarable systems is increasing in combination with the favorable institutional environment created by European rural policies gives impetus to regional rural development through investments in the agricultural sector and mainly in agroforestry systems. The dissertation at the end includes a useful guide for the installation, operation and maintenance of agroforestry systems for investment schemes in Agroforestry in Thessaly.

Η σύγχρονη αντίληψη της πολυδιάστατης περιφερειακής αγροτικής ανάπτυξης απαιτεί καινοτόμα εργαλεία που θα εκπληρώνουν τον πολλαπλό σκοπό της. Σε αντιδιαστολή με τη μονοδιάστατη οικονομική θεώρηση της καινοτομίας στον αγροτικό χώρο που περιέγραφε το μοντέλο τη υψηλής απόδοσης (high pay-off model), το μοντέλο της τεχνικής αλλαγής φαίνεται να ανταποκρίνεται καλύτερα στις σύγχρονες απαιτήσεις. Μια τέτοια οικονομική θεώρηση της γεωργίας, και κυρίως η μορφή λειτουργίας μετα-παραγωγής του μοντέλου της τεχνικής αλλαγής, αντιμετώπισαν ευρεία αποδοχή από τους σύγχρονους θεωρητικούς. Με τον όρο τεχνική αλλαγή δεν νοούνται μόνο οι τεχνολογικές καινοτομίες (όπως τα νέα γεωργικά μηχανήματα), αλλά και οι βιολογικές. Η υιοθέτηση των τεχνολογικών καινοτομιών βιολογικής βάσης αποτελεί βασική απαίτηση για την ανάπτυξη της σύγχρονης γεωργίας/δασοκομίας. Η επέκταση των καινοτόμων βιολογικών τεχνολογιών περιλαμβάνει και την αλλαγή των καλλιεργειών, όπως τη μετάβαση από τις μονοκαλλιέργειες εντατικής εκμετάλλευσης σε πολλαπλές καλλιέργειες χαμηλότερων εισροών με την ενσωμάτωση ξυλωδών δένδρων/θάμνων ή ζώων που αντιπροσωπεύει η Αγροδασοπονία. Η καινοτόμος αυτή βιολογική τεχνολογία προωθείται περαιτέρω σε επίπεδο Ε.Ε. από ισχυρούς θεσμούς όπως την Πράσινη Συμφωνία και τη νέα ΚΑΠ, κυρίως μέσω εργαλείων όπως τα οικοσχήματα και τα γεωργοπεριβαλλοντικά και κλιματικά μέτρα. Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξέτασε την Αγροδασοπονία ως όχημα που δύναται να συμβάλει στην επίτευξη της αγροτικής ανάπτυξης της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Έθεσε ως χρονικό ορίζοντα επισκόπησης των αλλαγών που αναμένονται στις σημαντικότερες ενότητες των χρήσεων γης του αγροτικού τοπίου του Δ. Μουζακίου το έτος 2040. Τις αλλαγές αυτές τις εξέτασε με την επενέργεια τριών (3) κοινωνικοοικονομικών σεναρίων, (α) του γραμμικού σεναρίου λειτουργίας (business as usual, BAU), (β) του σεναρίου τη οικολογικής προστασίας γης (ecological land protection, ELP), και (γ) της ταχείας οικονομικής ανάπτυξης (rapid economic development, RED). Τα σενάρια αυτά εισήχθησαν στη μη χωρική μονάδα του χωροχρονικού μοντέλου αλλαγών χρήσεων γης CLUE-S, ενώ στη χωρική εισήχθησαν ως ανεξάρτητες μεταβλητές δεκαέξι (16) χαρακτηριστικές παράμετροι τοπίου και ως εξαρτημένες οι σημαντικότερες ενότητες χρήσεων γης, μεταξύ αυτών τα παραδοσιακά δασογεωργικά και δασολιβαδικά συστήματα. Οι προσομοιώσεις των αλλαγών των ενοτήτων χρήσης γης έδειξαν ότι υπό το RED σενάριο το έτος 2040 η έκταση των δασογεωργικών συστημάτων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά (+57%) έναντι του έτους αναφοράς 2020, κάτι που αντίστοιχα αναμένεται να συμβεί και υπό το BAU σενάριο, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό (+14% περίπου). Τα BAU και ELP σενάρια προβλέπουν μείωση της έκτασης των πυκνών θαμνολίβαδων και των ποολίβαδων κατά 22% και 18% περίπου. Οι αλλαγές των χρήσεων γης υπό τα BAU και ELP σενάρια ρυθμίζονται κυρίως από την απερήμωση/εγκατάλειψη του αγροτικού χώρου και τις διαδικασίες της φυσικής διαδοχής. Το γεγονός της αύξησης της έκτασης των δασογεωργικών συστημάτων σε συνδυασμό με το ευνοϊκό θεσμικό περιβάλλον που έχουν δημιουργήσει οι ευρωπαϊκές πολιτικές του αγροτικού χώρου δίνει ώθηση στην περιφερειακή αγροτική ανάπτυξη μέσω επενδύσεων στον αγροτικό τομέα και κυρίως σε αγροδασικά συστήματα. Η διατριβή στο τέλος περιλαμβάνει έναν χρηστικό οδηγό εγκατάστασης, λειτουργίας και συντήρησης αγροδασικών συστημάτων για επενδυτικά σχήματα στην Αγροδασοπονία στη Θεσσαλία.