Η επίδραση της αστικής και περιαστικής γεωργίας στην οικονομία και τη βιωσιμότητα της Περιφέρειας Θεσσαλίας

Abstract

Climate change is present, and the consequent water stress directly affects the economy and especially the agricultural sector, which depends directly on the availability of water. The Region of Thessaly, a predominantly agricultural economy, faces problems of water scarcity and water degradation due to over-irrigation to support crops which consequently threatens the economic and environmental sustainability of the region. Urban and peri-urban agriculture provide a solution for the economic resilience of local economies as they support small (local) food supply chains, enhance social cohesion and protect the environment through sound natural resource management. Therefore, in this doctoral dissertation the impact of urban and peri-urban agriculture on the economy and sustainability of the Region of Thessaly was examined. To assess economic sustainability, the economic structure of the region was investigated, and special emphasis was given to the agricultural sector and the individual crops and livestock that make it up. At the same time, the water footprint and the virtual water trade balance of the local economy were assessed in order to reveal the dominant sectors in the water-economy relationship and the impact on the environmental sustainability of the Region of Thessaly. For the needs of the work, a regional input-output model was constructed in order to evaluate various indicators (multipliers, elasticities, trade balance) and evaluate them based on the Leontief paradox. The model was extended with respect to water consumption for the construction of a water input-output model and at the same time two water multipliers were introduced to estimate the water footprint more accurately as a result of the rebound effect. The rebound effect is an indirect increase in the consumption of natural resources due to technological improvements that increase the efficiency of an industry and therefore the disposable income and employment. For this reason, three scenarios were developed regarding an Action of the Rural Development Program 2014-2020 which aims at saving water due to technological improvements in irrigated agriculture. The results showed that the Food, Beverage and Tobacco sector is the most important for the local economy and the one with the largest growth potential. The agricultural sectors are also important not so much directly, as they present low efficiency and potential, but indirectly as they are primary inputs for the Food, Beverage and Tobacco sector. From an environmental point of view, the additional water consumption in the economy due to increased water efficiency (rebound effect) is significantly underestimated without the consideration of the water multipliers effect. The first scenario, which is the most realistic, states that water savings of 8.75% due to improved irrigation systems will result in a 3% reduction in the water footprint of the Region of Thessaly. The second scenario, which requires almost 70% of the Action budget and states that saving water by 45% due to improved irrigation systems will result in a 15% reduction in the water footprint of the Region of Thessaly. Finally, the latest scenario, which absorbs almost the entire budget of the Action, states that saving water by 60% due to improved irrigation systems will lead to a 20% reduction in the water footprint of the Region of Thessaly. In conclusion, the Region of Thessaly is directly dependent on the availability of water to remain sustainable. Switching to less water-intensive and more profitable crops such as fruits and vegetables is beneficial for both the local economy and the environment. In addition, large-scale technological process improvements are essential to achieving these goals and will have beneficial economic and environmental effects.

Η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός και η επακόλουθη καταπόνηση των υδάτων επηρεάζει άμεσα την οικονομία και κυρίως τον αγροτικό τομέα, ο οποίος εξαρτάται ευθέως από τη διαθεσιμότητα του νερού. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας, μια κατεξοχήν αγροτική οικονομία, αντιμετωπίζει προβλήματα λειψυδρίας αλλά και υποβάθμισης των υδάτων λόγω υπεράρδευσης για την υποστήριξη των καλλιεργειών και κατ' επέκταση απειλούνται η οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα της περιοχής. Η αστική και περιαστική γεωργία δίνουν μια λύση για την οικονομική ανθεκτικότητα των τοπικών οικονομιών καθώς υποστηρίζουν τις μικρές (τοπικές) εφοδιαστικές αλυσίδες τροφίμων, ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και προστατεύουν το περιβάλλον μέσω χρηστής διαχείρισης των φυσικών πόρων. Ως εκ τούτου, στην παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάστηκε η επίδραση της αστικής και περιαστικής γεωργίας στην οικονομία και τη βιωσιμότητα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Για την αξιολόγηση της οικονομικής βιωσιμότητας, διερευνήθηκε η οικονομική διάρθρωση της περιοχής και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στον κλάδο της γεωργίας και στις επιμέρους καλλιέργειες και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις που την αποτελούν. Ταυτόχρονα εκτιμήθηκε το υδατικό αποτύπωμα και το υδατικό εμπορικό ισοζύγιο της τοπικής οικονομίας ούτως ώστε να αποκαλυφθούν οι κυρίαρχοι κλάδοι στη σχέση νερό-οικονομία και η επίδραση στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Για τις ανάγκες της εργασίας κατασκευάστηκε ένα περιφερειακό υπόδειγμα εισροών-εκροών με σκοπό την εκτίμηση διάφορων δεικτών (πολλαπλασιαστές, ελαστικότητες, εμπορικό ισοζύγιο) και την αξιολόγησή τους με βάση το παράδοξο του Leontief. Το υπόδειγμα επεκτάθηκε ως προς την κατανάλωση νερού για την κατασκευή ενός υδατικού υποδείγματος εισροών-εκροών και παράλληλα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά οι υδατικοί πολλαπλασιαστές Ε-Ε που χρησιμοποιήθηκαν για την ακριβέστερη εκτίμηση του υδατικού αποτυπώματος ως αποτέλεσμα του φαινομένου της αναπήδησης. Το φαινόμενο της αναπήδησης αποτελεί μια έμμεση αύξηση κατανάλωσης των φυσικών πόρων λόγω τεχνολογικών βελτιώσεων που αυξάνουν την αποδοτικότητα ενός κλάδου και συνεπώς το διαθέσιμο εισόδημα και την απασχόληση. Για το λόγο αυτό αναπτύχθηκαν τρία σενάρια που αφορούν μία Δράση του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 η οποία στοχεύει στην εξοικονόμηση νερού λόγω τεχνολογικών βελτιώσεων στην αρδευόμενη γεωργία. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ο κλάδος των Τροφίμων, Ποτών και Καπνού είναι ο πιο σημαντικός για την τοπική οικονομία και αυτός με την καλύτερη προοπτική. Οι αγροτικοί κλάδοι είναι επίσης σημαντικοί όχι τόσο άμεσα, καθώς παρουσιάζουν χαμηλή αποδοτικότητα και προοπτική, όσο έμμεσα αφού αποτελούν την πρώτη ύλη για τον κλάδο των Τροφίμων, Ποτών και Καπνού. Από περιβαλλοντικής πλευράς, η πρόσθετη κατανάλωση νερού στην οικονομία λόγω αυξημένης αποδοτικότητας νερού (φαινόμενο της αναπήδησης) υποτιμάται σημαντικά χωρίς την εφαρμογή των υδατικών πολλαπλασιαστών Ε-Ε. Το πρώτο σενάριο, που είναι και το πιο ρεαλιστικό, αναφέρει ότι η εξοικονόμηση νερού κατά 8,75% λόγω βελτιωμένων αρδευτικών συστημάτων θα επιφέρει μια μείωση στο υδατικό αποτύπωμα της Περιφέρειας Θεσσαλίας κατά 3%. Το δεύτερο σενάριο που προϋποθέτει σχεδόν το 70% του προϋπολογισμού της Δράσης και αναφέρει ότι η εξοικονόμηση νερού κατά 45% λόγω βελτιωμένων αρδευτικών συστημάτων θα επιφέρει μια μείωση στο υδατικό αποτύπωμα της Περιφέρειας Θεσσαλίας κατά 15%. Τέλος, το τελευταίο σενάριο που απορροφά το σύνολο σχεδόν του προϋπολογισμού της Δράσης αναφέρει ότι η εξοικονόμηση νερού κατά 60% λόγω βελτιωμένων αρδευτικών συστημάτων θα επιφέρει μια μείωση στο υδατικό αποτύπωμα της Περιφέρειας Θεσσαλίας κατά 20%. Συμπερασματικά, η Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι άμεσα εξαρτώμενη από τη διαθεσιμότητα νερού για να παραμείνει βιώσιμη. Η μετακύλιση σε λιγότερο υδροβόρες και πιο κερδοφόρες καλλιέργειες είναι προς όφελος τόσο της τοπικής οικονομίας όσο και του περιβάλλοντος. Ανάλογα με τη γονιμότητα των εδαφών το σκληρό σιτάρι, η μηδική και τα Οπωροκηπευτικά είναι οι πιο αξιόλογες επιλογές. Επιπλέον, η βελτίωση των τεχνολογικών διαδικασιών σε μεγάλη κλίμακα είναι απαραίτητη για την επίτευξη αυτών των στόχων και θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε οικονομικό και περιβαλλοντικό επίπεδο.