Τεχνοεπιστήμη, εξουσία, ανθρώπινα δικαιώματα και ένα μοντέλο ηθικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο του τεχνοπολιτισμού

Abstract

The aim of this dissertation is to systematically present issues of moral education through the teaching of Science and its applications, within the context of modern techno-scientific development. Considering the rapid development of science and technology, as well as its beneficial effects, but also the highly utilitarian and technocratic features of modern techno-science, the first major issue examined by this dissertation, on a theoretical basis, is the attempt to highlight those stages in west-European history of ideas, that could be considered to have contributed – scarcely or even more decisively – as some primal traces of the current highly utilitarian and authoritarian techno-scientific development. The extensive bibliographic review identifies, in the First Part, the most significant phases in the history of ideas, from the pre-Socratic era and classical antiquity to the second industrial revolution and the end of the 19th century. These characteristic stages may be considered to have played a crucial role in the formation of knowledge with regard to the adoption of a utilitarian, practically and authoritatively oriented thinking, but also with the development of science and technology that led to the current development of modern techno-science. In Part Two, this dissertation addresses issues related to the relationship between techno-science and power and critically discusses specific power structures of a great socio-political, ethical and bioethical interest. These structures draw strength mainly from specialized knowledge and information, as well as from the plethora of applications of this knowledge in modern human everyday life, in combination with bureaucracy and the huge gaps in legislation, particularly with regard to modern medical science and technology, biotechnology, ICT, the internet and neuroscience research and applications. To this end, in Part Three, there is an examination of issues related to techno-scientific development, its authoritarian structures and human rights, on which a historical overview is initially made. There is also a reference on the extension of human rights to other non-human beings, so that this theory of rights may also cover all issues that arise from the development of modern technology. Finally, in Part Four of this dissertation, in addition to a theoretical presentation, a research on primary education teachers was conducted in order to explore their perception on issues related to the modern development of science and technology and their interaction with modern moral values (humanitarian & environmental). Based on these findings, as well as on the need for a theory of values to be taught within the context of moral education in science, a model of moral education in the context of techno-culture is suggested.

Η παρούσα διατριβή επιδιώκει με έναν συστηματικό τρόπο να παρουσιάσει ζητήματα ηθικής εκπαίδευσης μέσα από τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών, και των εφαρμογών τους, στο πλαίσιο της σύγχρονης τεχνοεπιστημονικής ανάπτυξης. Με δεδομένη τη ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, και ασφαλώς τα ευεργετικά της αποτελέσματα, αλλά και τα έντονα χρησιμοθηρικά και τεχνοκρατικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης, το πρώτο βασικό ζήτημα που μελετά η παρούσα διατριβή στο θεωρητικό της μέρος, είναι η προσπάθεια να αναδειχθούν εκείνα τα στάδια στην δυτικο-ευρωπαϊκή ιστορία των ιδεών, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι συνέβαλαν – σπερματικά ή και περισσότερο καθοριστικά – ως κάποιες πρωταρχικά ανιχνεύσιμες ρίζες της σημερινής άκρως χρησιμοθηρικής και εξουσιαστικής τεχνοεπιστημονικής ανάπτυξης. Μέσα από εκτενή βιβλιογραφική επισκόπηση προσδιορίζονται, στο Πρώτο Μέρος, οι σημαντικότερες φάσεις στην ιστορία των ιδεών, από την εποχή των Προσωκρατικών και την κλασική αρχαιότητα μέχρι τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση και τα τέλη του 19ου αιώνα. Τα χαρακτηριστικά αυτά στάδια μπορούν να θεωρηθούν ότι αποτέλεσαν καθοριστικές ρίζες για τη μορφή που έχει πάρει σήμερα η γνώση, αναφορικά με την παρουσία μιας πρακτικά, χρησιμοθηρικά και εξουσιαστικά προσανατολισμένης σκέψης, αλλά και με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας που οδήγησαν στις μέρες μας στην ανάπτυξη της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης. Στη συνέχεια, στο Δεύτερο Μέρος της, η ανά χείρας διατριβή διαπραγματεύεται ζητήματα που αφορούν στη σχέση της τεχνοεπιστήμης με την εξουσία και συζητάει κριτικά συγκεκριμένες εξουσιαστικές δομές με ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτικό και ηθικό/βιοηθικό ενδιαφέρον. Οι δομές αυτές αντλούν κυρίως τη δύναμή τους από την κατοχή της εξειδικευμένης γνώσης και της πληροφορίας, καθώς και από την πληθώρα των εφαρμογών, που έχει η γνώση αυτή στη σύγχρονη ανθρώπινη καθημερινότητα, σε συνδυασμό με τη γραφειοκρατία και τα τεράστια κενά που υπάρχουν στη νομοθεσία, ιδιαίτερα για τη σύγχρονη ιατρική επιστήμη και τεχνολογία, για τη βιοτεχνολογία, τις ΤΠΕ, το διαδίκτυο και την έρευνα και εφαρμογή των νευροεπιστημών. Προς την κατεύθυνση αυτή, διερευνώνται, στο Τρίτο Μέρος, ζητήματα που αφορούν στην τεχνοεπιστημονική ανάπτυξη, τις εξουσιαστικές της δομές και τα ανθρώπινα δικαιώματα, στα οποία γίνεται κατ’ αρχάς και μια ιστορική επισκόπηση. Αναφορά γίνεται επίσης στην επέκταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στα άλλα μη ανθρώπινα όντα, ώστε να μπορέσει η θεωρία αυτή των δικαιωμάτων να ανταποκριθεί στο σύνολο των προβλημάτων που εγείρονται από την ανάπτυξη της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης. Τέλος, στο Τέταρτο Μέρος της διατριβής, εκτός από την παρουσίαση ενός θεωρητικού της μέρους, πραγματοποιήθηκε έρευνα σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με σκοπό τη διερεύνηση των αντιλήψεών τους σχετικά με θέματα που αφορούν στη σύγχρονη ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της τεχνολογίας και την αλληλεπίδρασή τους με τις σύγχρονες ηθικές αξίες (ανθρωπιστικές & περιβαλλοντικές). Με βάση τα αποτελέσματα αυτά, καθώς και την αναγκαιότητα διδασκαλίας μιας θεωρίας των αξιών στο πλαίσιο μιας ηθικής εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες, προτείνεται ένα μοντέλο ηθικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο του τεχνοπολιτισμού.