Η performance art στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση: πολιτικοκοινωνικές συνδηλώσεις στη δημόσια σφαίρα

Abstract

The doctoral thesis, entitled Performance Art in Greece after the Metapolitefsi: political and social connotations in the public sphere, is worked out at the department of Political Science and History at Panteion University. It explores the political and social dimensions of a contemporary art form, which in many ways contested the status quo in Greece in the first years after the fall of junta. The thesis will examine especially the performances of sculptor Theodor, Maria Karavela, Dimitris Alithinos and Leda Papakonstantinou, who are considered among the most important performance artists in Greece during the ’70s. These case studies can show performance art as a proposition for the institutional critique, the new behaviorial model in public sphere, the new role for the artist and spectator in society, the overthrow of the establishment and the tightening of social bond. Performance art draws its roots in the anti-art practices of the historical avant garde movements at the first half of the twentieth century, but as a distinct kind of art it flourished in the ‘70s, as researchers and art historians enlist it in the post- modernism, which cultivates a new conception of art, apart from the notions of style, historicity and spirituality. In this context, performance art, which in English critical discourse describes the performance of visual artists, deconstructs the traditional art forms, the idea of masterpiece, the institutional frame of art and the lack of social context in the artwork. Performance art has the following characteristics: the presence in space and time and the fact that its temporal terms are determined or not. Unlike the traditional theater, it is not based to a plot, but it encourages an open process and the participation of audience. The action in performance is sometimes improvised and others determined and promotes the multi-sensor vision, irrational elements, symbolism, the use of multimedia and various materials, provocation and playfulness. In Greece performance art emerged during the junta in a strong ideological frame. Its basic concerns had been formed in the first years after the fall of dictatorship, when the general dissatisfaction for that oppressive regime encouraged the adoption of a new moral code, which shaked Europe and the USA at the end of the ’60s by some young contesters, intellectuals and avant- garde artists. The doctoral methodology includes interviews with artists of a large scope and gallerists, research in archives, study of articles and art historical, sociological museological and historical bibliography, in order to frame – theoretically –the argument. Our purpose is not an historical and aesthetic review of performance art in Greece, but first, to approve, through the case studies, that performance art can offer a new sense of politics in art and second, to give a new possibility to the future interdisciplinary research, in order to study the contribution of performance in the democratization of museums, in the hypothesis of aesthetic and social education of citizens and in the enrichment of repertory of contention in contemporary activism.

Η διδακτορική διατριβή με τίτλο Η performance art στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση:πολιτικοκοινωνικές συνδηλώσεις στη δημόσια σφαίρα, εκπονήθηκε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και πραγματεύεται τα κοινωνικά και πολιτικά συγκείμενα σε ένα σύγχρονο είδος τέχνης που αμφισβήτησε ποικιλοτρόπως την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων, κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, εξετάζει, μέσα από τη μελέτη των σημαντικών εκπροσώπων της performance art στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1970, γλύπτης Θόδωρος, Μαρία Καραβέλα, Δημήτρη Αληθεινός και Λήδα Παπακωνσταντίνου, την κριτική αμφισβήτηση του θεσμικού πλαισίου της τέχνης, το νέο συμπεριφορικό μοντέλο στη δημόσια σφαίρα που προτείνει η performance για τον ρόλο του καλλιτέχνη, του θεατή και κατ’ επέκταση του πολίτη, καθώς και τις ιδέες που προκύπτουν με στόχο την ανατροπή κατεστημένων αντιλήψεων, αλλά και την αναζήτηση μιας ρηξικέλευθης πρακτικής αντίληψης για τη σημασία της αυτενέργειας του θεατή-πολίτη στη διαμόρφωση του κοινωνικού δεσμού. Η performance art έλκει τις ρίζες της στις πρακτικές αντι-τέχνης των ρευμάτων της ιστορικής πρωτοπορίας του εικοστού αιώνα, αλλά ως διακριτό καλλιτεχνικό είδος άκμασε τη δεκαετία του 1970 και εντάσσεται από τους μελετητές στο ρεύμα του μεταμοντερνισμού που καλλιεργούσε μια νέα σύλληψη της τέχνης, μακριά από τους πολιτισμικούς καταναγκασμούς που αποκοινωνικοποιούν τις έννοιες του στυλ, της ιστορικότητας και της πνευματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η performance art - ο όρος στον βρετανικό θεωρητικό λόγο χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις performances που προέρχονται από τον εικαστικό τομέα - αποδομεί τις παραδοσιακές μορφές τέχνης, την ιδέα του αριστουργήματος, τους καλλιτεχνικούς θεσμούς και την απουσία κοινωνικού περιεχομένου από το αισθητικό αντικείμενο. Το φαινόμενο αναγνωρίζεται από τα εξής χαρακτηριστικά: τη φυσική παρουσία στον χωροχρόνο και το γεγονός ότι τα χρονικά της όρια άλλοτε είναι προσδιορισμένα και άλλοτε όχι. Αντίθετα με το παραδοσιακό θέατρο δεν βασίζεται σε μια προδιαγεγραμμένη αφήγηση, αλλά ενθαρρύνει την ανοικτή διαδικασία και τη συμμετοχή του κοινού σε αυτή. Βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό, την εγρήγορση περισσότερων της μιας αίσθησης, το άλογο στοιχείο και τον συμβολισμό, τη χρήση πολυμέσων και διαφόρων υλικών στη δράση, την πρόκληση και το στοιχείο του παιχνιδιού. Στην Ελλάδα η performance art εμφανίστηκε την περίοδο της χούντας και είχε έντονο ιδεολογικό πρόσημο. Οι βασικές όμως διακυβεύσεις της εντάσσονται στο πλαίσιο τη μεταπολίτευσης, όταν η γενικευμένη δυσαρέσκεια για τη δικτατορία ενθάρρυνε τη δεξίωση ενός νέου ηθικού κώδικα που συντάραξε την Ευρώπη και την Αμερική στο τέλος της προηγούμενης δεκαετίας, από ενεργές μειονότητες, κυρίως νεαρούς αμφισβητίες, διανοούμενους και πρωτοποριακούς καλλιτέχνες. Η μεθοδολογία της διατριβής βασίστηκε στην πρωτογενή και δευτερογενή έρευνα. Η πρωτογενής έρευνα περιλαμβάνει συνεντεύξεις με τους καλλιτέχνες και αρχειακή έρευνα, ενώ η δευτερογενής τη μελέτη βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας τεχνοϊστορικού, κοινωνιολογικού και ιστορικού περιεχομένου για την θεωρητική τεκμηρίωση του επιχειρήματος. Στόχος της διατριβής δεν είναι μια ιστορική και αισθητική αποτίμηση του φαινομένου της performance στην Ελλάδα, αλλά η προσπάθεια ανάδειξης και διεύρυνσης των ιστορικών πρακτικών που αποζητούν την ανανοηματοδότηση του πολιτικού μέσω της τέχνης, που διαφαίνεται από τις περιπτώσεις που μελετήσαμε και οι δυνατότητες που διανοίγονται στη μελλοντική διεπιστημονική έρευνα για τη μελέτη της συμβολής της performance art στο ρεπερτόριο δράσης του σύγχρονου ακτιβισμού, τη συγκρότηση ενός νέου συμπεριφορικού μοντέλου μέσα στη δημόσια σφαίρα και τον εκδημοκρατισμό των μουσείων με στόχο την αισθητική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση του πολίτη.