Η ανθρωπολογία της "περιχωρήσεως" κατά τον γέροντα Σωφρόνιο του Έσσεξ

Abstract

The cause of the writing of the present dissertation was the fact that the studying of the writings of the recently canonized Elder Sophrony of Essex created the belief that the inclusive and pivotal term of perichoresis can be traced and found in the core of his theological thought. In the introduction of this dissertation, after the presentation of the main topic of the study and the brief reference in the historic-doctrinal framework in which our writer lived, a mention to specific persons who influenced him is given. After that, the semantic overview of the examined term is followed and finally the interest is turned to the contemporary theological research concerning the anthropological perichoresis. In the first chapter of the dissertation, which is dedicated to the Trinitarian meaning of the term perichoresis in the church fathers, the reader has the chance to find the specific term, as well as the periphrastic descriptions of it, in the theology and in Economy. In the last section of the chapter, a special reference to the Trinitarian exegesis of the perichoresis according to father Sophrony is made. The second chapter attempts to explain the specific term from a Christological point of view using as a reference patristic works which have different historic and theological background. Later, the module for the Christological perichoresis according to Elder Sophrony is followed. In the third chapter, important references about a series of mutual-perichoretic relationships which are verified in man are received and put forward from the unlimited patristic works. In a separate section, an analytic presentation of the parts that compose the anthropological approach of the perichoretic experience is followed. The chapter is brought to a completion by giving emphasis to the way with which the believer’s sacramental and spiritual life as a whole contribute to the experience of God’s indwelling in him and, parallel, the unifying environment of the ecclesiastical community and all the reasonable things that are related to it is presented. The fourth chapter of the present dissertation is characterized by an effort of gathering and, if possible, grouping of the most important anthropological references of the teaching of saint Sophrony. Initially, the mutual-perichoretic relationship of nous with heart, body with soul and every person with the aggregate of humankind and vice versa is presented. Afterwards, some of the fundamental opinions of elder Sophrony in conjunction with the anthropological perichoresis are presented and then, a thorough description of the route of the Christian towards the communion with God and his fellow man is followed. In this framework, the mark of the perichoretic experience in the ecclesiastical life is pointed out and the perichoretic character of theosis by grace is highlighted. In the fifth chapter is examined to what extend the interpretation of perichoresis is possible to favorably affect the contemporary reality. In the beginning, the new content, which the terms unity-love-knowledge receive under the prism of the perichoretic experience, is underlined. Afterwards, emphasis is given to the theory of the hypostatic principle, since its anthropological consequences are connected to the wideness of the heart and the expansion of human consciousness. Finally, under the title: «the mystery of mutual perichoresis of the distinctions», an effort is made to attribute the smooth co-existence or even the connection of different distinguishable, possibly opposing, experiences in the believer’s life, which based on the example of Christ’s catholicity, receives a new, special meaning.

Αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας διατριβής αποτέλεσε το γεγονός ότι η μελέτη των συγγραμμάτων του προσφάτως αγιοκαταταχθέντος γέροντος Σωφρονίου του Essex δημιούργησε την πεποίθηση ότι στον πυρήνα της θεολογικής του σκέψης ανιχνεύεται και αξιοποιείται αρκούντως ο περιεκτικός και πολυσήμαντος όρος περιχώρησις. Στα Εισαγωγικά της εργασίας, μετά την παράθεση της προβληματικής του θέματος και τη σύντομη αναφορά στο ιστορικό - δογματικό πλαίσιο εντός του οποίου έζησε ο συγγραφέας μας, γίνεται μνεία σε συγκεκριμένα πρόσωπα τα οποία άσκησαν ιδιαίτερη επιρροή σε αυτόν. Ακολουθεί η σημασιολογική επισκόπηση του υπό εξέταση όρου και τελικώς το ενδιαφέρον στρέφεται στη σύγχρονη θεολογική έρευνα αναφορικά με την ανθρωπολογική περιχώρηση. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας, το οποίο αφιερώνεται στην τριαδολογική σημασιολόγηση της περιχώρησης στους Πατέρες, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να συναντήσει τον συγκεκριμένο όρο, καθώς και περιφραστικές περιγραφές αυτού, τόσο στη Θεολογία όσο και στην Οικονομία. Στην τελευταία ενότητα του κεφαλαίου γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην τριαδική ερμηνεία της περιχώρησης στον πατέρα Σωφρόνιο. Το δεύτερο κεφάλαιο επιχειρεί να αποδώσει την ερμηνεία του συγκεκριμένου όρου στο επίπεδο της Χριστολογίας χρησιμοποιώντας ως πηγές έργα Πατέρων με διαφορετικές μεταξύ τους ιστορικές και θεολογικές καταβολές. Ακολουθεί η ενότητα για τη χριστολογική περιχώρηση στον γέροντα Σωφρόνιο. Στο τρίτο κεφάλαιο, λαμβάνονται και παρατίθενται από την ανεξάντλητη πατερική γραμματεία σημαντικές αναφορές σχετικά με μία σειρά αλληλοπεριχωρούμενων σχέσεων που επαληθεύονται στον άνθρωπο. Σε ξεχωριστή ενότητα ακολουθεί μία αναλυτική έκθεση των στοιχείων που συνθέτουν την ανθρωπολογική προσέγγιση της περιχωρητικής εμπειρίας. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται δίδοντας έμφαση στον τρόπο με τον οποίο η μυστηριακή και η εν γένει πνευματική ζωή του πιστού συμβάλλουν στην εμπειρία της ενοίκησης του Θεού σε αυτόν και, παράλληλα, παρουσιάζεται το ενοποιητικό περιβάλλον της εκκλησιαστικής κοινότητας και όσα εύλογα σχετίζονται με αυτό. Το τέταρτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας αποτελεί μία προσπάθεια συγκέντρωσης και, κατά το δυνατόν, ομαδοποίησης των κυριότερων ανθρωπολογικών αναφορών της διδασκαλίας του οσίου Σωφρονίου. Αρχικά, παρουσιάζεται η αλληλοπεριχωρούμενη σχέση του νου με την καρδιά, του σώματος με την ψυχή και εκάστου ανθρώπου με το σύνολο της ανθρωπότητας και αντιστρόφως. Στη συνέχεια απαντώνται ορισμένες θεμελιώδεις θέσεις του γέροντα σχετικά με την ανθρωπολογική περιχώρηση και ακολουθεί η λεπτομερής περιγραφή της πορείας του χριστιανού προς την επίτευξη της κοινωνίας με τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Στο πλαίσιο αυτό αναδεικνύεται το αποτύπωμα της περιχωρητικής εμπειρίας στην εκκλησιαστική ζωή και επισημαίνεται ο περιχωρητικός χαρακτήρας της δωρεάς της θεώσεως. Στο πέμπτο κεφάλαιο ερευνάται κατά πόσο η ερμηνεία της περιχώρησης είναι δυνατόν να επηρεάσει ευμενώς τη σύγχρονη πραγματικότητα. Αρχικά, υπογραμμίζεται το καινό περιεχόμενο το οποίο λαμβάνουν, υπό το πρίσμα της περιχωρητικής εμπειρίας, οι έννοιες ενότητα - αγάπη - γνώση. Στη συνέχεια, δίδεται έμφαση στη θεωρία περί της υποστατικής αρχής, καθώς οι ανθρωπολογικές συνέπειές της συνδέονται με τον πλατυσμό της καρδιάς και με τη διεύρυνση της ανθρώπινης συνειδήσεως. Τέλος, υπό τον τίτλο: «το μυστήριο της αλληλοπεριχώρησης των διακρίσεων», γίνεται μία απόπειρα να αποδοθεί η ομαλή συνύπαρξη ή ακόμη και η σύζευξη διακριτών, ίσως και αντιθετικών, βιωμάτων στη ζωή του χριστιανού η οποία βασισμένη στο υπόδειγμα της καθολικότητας του Χριστού λαμβάνει νέα ξεχωριστή νοηματοδότηση.