Η εικόνα του σωματικού εαυτού στην προεφηβική και εφηβική ηλικία: αναπτυξιακές διαφορές και σύνδεση με την ψυχολογική υγεία

Abstract

The objective of the current study was twofold: namely, to investigate the development of body image in preadolescence and adolescence, and to explore the relationship between body image and psychological health at these specific stages of development. The research design that was used, to meet these goals, was cross-sectional, and it entailed quantitative data selection with three different age groups, Sixth, Ninth, and Eleventh Graders. A pilot study was conducted, to ensure the suitability of the research materials. During the main study, 609 participants (age range 11.3-17.7 years) completed self-report measures of body dissatisfaction, body esteem, and appearance orientation, along with measures of psychological health indices, both negative (anxiety, depression, social anxiety), and positive (self-esteem, hope). The potential contribution of age and various other factors that are often associated both with body image and with psychological health, such as gender, BMI, internalization of mass media-promoted ideals, exercise, and socio-economic status, was also examined. The results of the present study revealed the significant impact of gender, internalization of mass media-promoted ideals, and BMI, on body image. Gender was also found to affect the relationship between body image and psychological health. A significant difference between the three age groups emerged initially, only for weight satisfaction. However, multigroup analysis revealed significant differences between 6th Graders (preadolescents) and 11th Graders (adolescents), regarding the effects of general feelings about appearance on psychological health, and the effect of BMI on evaluations attributed to others about one’s body and appearance. Each body image dimension, except for body dissatisfaction, predicted various psychological health indices and affected overall psychological health. More positive general feelings about appearance, as well as more positive evaluations attributed to others about one’s appearance, predicted better psychological health. In total, these findings confirm the importance of investigating various multiple facets of body image. They also highlight the significance of body image for psychological health, while underscoring the effects of gender and age on how this relationship is shaped. The above findings, along with the connections that were found between body image dimensions and psychological health indices, as well as the effects of internalization of mass media-promoted ideals and BMI, can contribute to the design and implementation of prevention and intervention programs, in terms of positive body image enhancement among preadolescents and adolescents.

Το αντικείμενο της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της αναπτυξιακής διαμόρφωσης της εικόνας του σωματικού εαυτού, κατά την προεφηβική και την εφηβική ηλικία, καθώς και η εξέταση της σύνδεσης ανάμεσα στην εικόνα του σωματικού εαυτού και την ψυχολογική υγεία, στις ίδιες ηλικίες. Για τους σκοπούς αυτούς, εφαρμόστηκε ένα συγχρονικό σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο πραγματοποιήθηκε συλλογή ποσοτικών δεδομένων σε τρεις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, οι οποίες αντιστοιχούσαν στη Στ΄ Δημοτικού, στη Γ΄ Γυμνασίου και στη Β΄ τάξη του Ενιαίου Λυκείου. Η έρευνα υλοποιήθηκε σε δύο φάσεις, μια πιλοτική, κατά την οποία πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος της καταλληλότητας των ερευνητικών εργαλείων και μία κύρια, στην οποία πήραν μέρος 609 μαθητές και μαθήτριες, ηλικίας 11.3-17.7 ετών. Οι συμμετέχοντες/ουσες συμπλήρωσαν εργαλεία αυτοαναφοράς, τα οποία εκτιμούν επιμέρους διαστάσεις της εικόνας του σωματικού εαυτού (δυσαρέσκεια με το σώμα, γενικά συναισθήματα για την εμφάνιση, ικανοποίηση με το βάρος, αξιολογήσεις τρίτων και επένδυση στην εμφάνιση), καθώς επίσης επιμέρους δείκτες ψυχολογικής υγείας, αρνητικούς (άγχος, κατάθλιψη, κοινωνικό άγχος) και θετικούς (αυτοεκτίμηση, ελπίδα). Εκτός από την ηλικία, συνεξετάστηκε η συνεισφορά μιας σειράς παραγόντων που θεωρείται ότι σχετίζονται τόσο με τη διαμόρφωση της εικόνας του σωματικού εαυτού όσο και με την ψυχολογική υγεία (φύλο, ΔΜΣ, εσωτερίκευση των προβαλλόμενων από τα ΜΜΕ προτύπων ομορφιάς, ενασχόληση με τη φυσική δραστηριότητα, κοινωνικοοικονομικό επίπεδο). Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν τη σημαντική συμβολή της εσωτερίκευσης των προβαλλόμενων από τα ΜΜΕ προτύπων ομορφιάς, του φύλου και του ΔΜΣ στη διαμόρφωση της εικόνας του σωματικού εαυτού. Ιδίως το φύλο, επηρεάζει επίσης το πώς διαμορφώνεται η σύνδεση ανάμεσα στην εικόνα του σωματικού εαυτού και την ψυχολογική υγεία. Όσον αφορά την ηλικία, οι τρεις ομάδες διαφοροποιήθηκαν αρχικά σημαντικά μεταξύ τους μόνο ως προς την ικανοποίηση με το βάρος. Από την ανάλυση όμως πολλαπλών ομάδων ως προς τις ηλικιακές ομάδες προέκυψαν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην ομάδα της ΣΤ΄ Δημοτικού (προέφηβοι) και την ομάδα της Β΄ Λυκείου (έφηβοι), όσον αφορά το πώς τα γενικά συναισθήματά τους για την εμφάνισή τους και οι αξιολογήσεις τρίτων συνδέονται με την ψυχολογική τους υγεία και το ΔΜΣ, αντίστοιχα. Τέλος, βρέθηκε ότι όλες οι διαστάσεις της εικόνας του σωματικού εαυτού, εκτός από τη δυσαρέσκεια με το σώμα, προβλέπουν επιμέρους δείκτες ψυχολογικής υγείας και επηρεάζουν τα συνολικά επίπεδα της ψυχολογικής υγείας των συμμετεχόντων/ουσών. Οι διαστάσεις, οι οποίες προέβλεπαν καλύτερα επίπεδα ψυχολογικής υγείας, ήταν τα θετικότερα γενικά συναισθήματα για την εμφάνιση και οι θετικότερες αξιολογήσεις τρίτων για την εμφάνιση και το σώμα, όπως έγιναν αντιληπτές από τους συμμετέχοντες/ουσες. Συνολικά, τα ευρήματα της παρούσας μελέτης επιβεβαιώνουν τη σημασία της μελέτης των πολλαπλών διακριτών διαστάσεων της εικόνας του σωματικού εαυτού. Παράλληλα, αναδεικνύουν τον κομβικό ρόλο της εικόνας του σωματικού εαυτού, σε σχέση με την ψυχολογική υγεία και υπογραμμίζουν τη συμβολή του φύλου και της ηλικίας στη διαμόρφωση της σχέσης αυτής. Τα ευρήματα αυτά, όπως και η αποτύπωση των συνδέσεων ανάμεσα στις διαστάσεις της εικόνας του σωματικού εαυτού και τους επιμέρους δείκτες ψυχολογικής υγείας, αλλά και η σκιαγράφηση της συμβολής της εσωτερίκευσης των προβαλλόμενων από τα ΜΜΕ προτύπων ομορφιάς και του ΔΜΣ, μπορούν να αξιοποιηθούν για το σχεδιασμό δράσεων πρόληψης και παρέμβασης, με στόχο την προαγωγή της θετικής εικόνας του σωματικού εαυτού κατά την προεφηβεία και την εφηβεία.