Τεχνολογία κεραμικής και κινητικότητα στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία στη νεολιθική εποχή με βάση την πετρογραφική ανάλυση

Abstract

The study presents the analytical study of pottery technology and production from seven settlements in Central and Western Macedonia that date from the Early Neolithic to the Late Neolithic periods. The pottery assemblages derive from the sites of Paliambela-Kolindros (Early Neolithic-Middle Neolithic), Ritini (late Early Neolithic-Middle Neolithic), Revenia-Korinos (Early Neolithic-Middle Neolithic), Ritini (late Early Neolithic-Middle Neolithic) and Makriyalos (Late Neolithic) in Central Macedonia, and Roditis-Paliambela (Early Neolithic-Middle Neolithic), Varemenoi Goulon (Early Neolithic-Middle Neolithic), and Toumba Kremastis Koiladas (Late Neolithic) in Western Macedonia. The study followed both a diachronic approach, comparing the characteristics of pottery production and mobility between different phases, and a synchronic approach, comparing the ceramic assemblages from different sites during the same period. An additional aim was to understand the Neolithic potters and their relationship to the natural environment as reflected in their choices of raw materials and the distances they traveled to obtain them. The basic methodological toolkit for the study was the macroscopic examination of pottery and the petrographic analysis of a selected group of sherds, which were also subjected to refiring tests. Experimental clay sediment samples from the wider area of Central and western Macedonia were also collected and analysed. All samples were also subjected to chemical analysis by P-ED-XRF (Portable-Energy Dispersive-X-ray Fluorescence) to support the archaeological data. The results of this interdisciplinary study of pottery shed light on various aspects of the Neolithic pottery production and circulation. It showed that mobility existed from the early stages of the Neolithic period and continued to the Late Neolithic period. The circulation of different ceramic vessels shows the complexity of social relationships and identifies the diversity of networks between the settlements. It highlights Macedonia as a dynamic area of complex social relationships and interaction for Neolithic communities as reflected in the intra-regional and extra-regional similarities of material culture.

Η εργασία έχει ως αντικείμενο την παρουσίαση της αναλυτικής μελέτης της κεραμικής από επτά οικισμούς της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, που χρονολογούνται από την Αρχαιότερη Νεολιθική έως και τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο. Αντικείμενο μελέτης αποτέλεσαν τα κεραμικά σύνολα από τους οικισμούς: Παλιάμπελα Κολινδρού (Αρχαιότερη Νεολιθική-Νεότερη Νεολιθική), Ρεβένια Κορινού (Αρχαιότερη Νεολιθική-Μέση Νεολιθική), Ρητίνη (τέλος Αρχαιότερης Νεολιθικής-Μέση Νεολιθική) και Μακρύγιαλος (Νεότερη Νεολιθική Ι) στην περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, καθώς και τα κεραμικά σύνολα από τους οικισμούς: Ροδίτης Παλιαμπέλων (Αρχαιότερη Νεολιθική), Βαρεμένοι Γουλών (τέλος Αρχαιότερης Νεολιθικής-Μέση Νεολιθική) και Τούμπα Κρεμαστής Κοιλάδας (Νεότερη Νεολιθική Ι) στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Σκοπός της έρευνας ήταν η διαχρονική προσέγγιση του υλικού, μελετώντας την κεραμική τεχνολογία και την κινητικότητα της κεραμικής στις διαφορετικές χρονολογικές φάσεις της νεολιθικής περιόδου, καθώς και η συγχρονική προσέγγιση, εξετάζοντας κεραμικά σύνολα της ίδιας χρονολογικής φάσης από διαφορετικές θέσεις. Επιπλέον, σκοπός της μελέτης ήταν η κατανόηση της σχέσης των νεολιθικών ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον, όπως αυτή αποτυπώνεται στην επιλογή των πρώτων υλών και στις αποστάσεις που διένυαν για να τις αποκτήσουν. Η αναλυτική προσέγγιση της κεραμικής πραγματοποιήθηκε με συνδυασμό μακροσκοπικής εξέτασης και πετρογραφικής ανάλυσης, ενώ οι συμπληρωματικές μέθοδοι που εφαρμόστηκαν είναι η δειγματοληψία πρώτων υλών, οι δοκιμές επανόπτησης και η χημική ανάλυση με φορητή συσκευή φθορισμού ακτίνων Χ (PEDXRF). Τα αποτελέσματα της διεπιστημονικής μελέτης της κεραμικής υπέδειξαν κίνηση αντικειμένων ανάμεσα στους οικισμούς ήδη από τα πρώιμα στάδια της Νεολιθικής περιόδου, η οποία συνεχίστηκε μέχρι και τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο. Η κινητικότητα αγγείων διαφορετικής χρήσης υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων και εντοπίζει τη διαφοροποίηση, καθώς και την ποικιλομορφία, των δικτύων ανάμεσα στους οικισμούς. Η Μακεδονία υπήρξε ένα δυναμικό πεδίο δράσης για τις νεολιθικές κοινωνίες. Το δίκτυο επαφών που συνδέεται με την κινητικότητα των ανθρώπων, των τεχνουργημάτων και των ιδεών αποτυπώνεται στις ομοιότητες του υλικού πολιτισμού υποδεικνύοντας το εκτεταμένο δίκτυο επαφών τόσο ενδοκοινοτικά όσο και διακοινοτικά.