Γρηγόριος Παλαιολόγος (1793 / 4 - 1844): επιστολική θεωρία και πράξη

Abstract

This dissertation is about a letter-writing manual, entitled Epistolarion, written by Gregorios Palaiologos (1793/4-1844), a Greek agriculturalist and author of two novels. The manual was published in Constantinople in 1843 and was reprinted at least 22 times until the end of the century, becoming the most popular Greek manual of the kind at the time, quite probably of all times. In examining the structure of the manual, the proposed letters, the instructions on how to write (and how to react) in any given circumstance, the dissertation aims to unfold the epistolary theory suggested by the Epistolarion author, which is, in many aspects, quite modern, introducing new ways and ideas regarding this kind of manuals, but also portraying the evolution of Greek society in the heart of the 19th century. Moreover, the dissertation aims to show the relation between the Epistolarion and the previous Greek letter-writing manuals, but also to discover what Palaiologos owes to such manuals written in other languages, mainly English and French. Furthermore, by tracing the course of the Epistolarion through the years in comparison to other Greek letter-writing manuals published after 1843, this thesis is tracing the big impact that the manual had to the ones that followed. Finally, in comparing the manual to the two novels of Palaiologos (O Polypathes, 1839; O Zografos, 1842) and in pointing out some fiction-like features of the Epistolarion itself, the treatise suggests that the manual, much like many books of the kind in Western European literature, is actually not in contrast to the previous fictive work of the author and could be both used as a letter-writing instruction manual and read as an epistolary fiction short-stories collection depicting a detailed picture of the society of the time. The dissertation includes an extended biography of Gregorios Palaiologos and a thorough bibliography of Greek letter-writing manuals published from 1625 until the beginning of the 20th century.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται το Επιστολάριον του Γρηγορίου Παλαιολόγου (1793/4-1844). Πρόκειται για έναν οδηγό συγγραφής επιστολών, που εκδόθηκε το 1843 στην Κωνσταντινούπολη και μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα κυκλοφόρησε σε 22 εκδόσεις. Το Επιστολάριον θεωρήθηκε ως «πάρεργο» του συγγραφέα, σε σχέση με το προηγούμενο επιστημονικό και λογοτεχνικό του έργο, υπήρξε όμως τελικά το πιο δημοφιλές και το πιο ανθεκτικό στον χρόνο έργο του. Ο Παλαιολόγος έχοντας πολύ καλή γνώση και αξιοποιώντας την παράδοση των νεοελληνικών εγχειριδίων επιστολογραφίας, από τον Θεόφιλο Κορυδαλέα, τον Σπυρίδωνα Μίλια και τα βενετικά επιστολάρια του 18ου αιώνα μέχρι τα επιστολάρια των ημερών του, κατόρθωσε να εισαγάγει νεωτερικά στοιχεία στο είδος, αντλώντας ιδέες και από ξενόγλωσσα εγχειρίδια επιστολογραφίας της εποχής, κυρίως αγγλικά και γαλλικά. Στη μελέτη εξετάζεται η δομή και το περιεχόμενο του Επιστολαρίου· καταγράφεται η πορεία των εκδόσεών του, η εξέλιξη του κειμένου με την πάροδο των ετών και τις επεμβάσεις των διαφόρων εκδοτών του και επιχειρείται η χαρτογράφηση των σχέσεων εξάρτησης των διαφορετικών εκδόσεων· αναλύεται το κοινό στο οποίο απευθύνθηκε, με βάση τους συνδρομητές της πρώτης έκδοσης και τους ιδεατούς επιστολογράφους, όπως παρουσιάζονται στα υποδείγματα επιστολών που περιέχει. Επιπλέον, εξετάζονται αναλυτικά οι σχέσεις του Επιστολαρίου με την προγενέστερη παραγωγή, τόσο των ελληνικών όσο και πολλών ξενόγλωσσων επιστολαρίων, καθώς και η επίδραση που άσκησε στα μεταγνέστερα νεοελληνικά εγχειρίδια του είδους, επίδραση η οποία εντοπίζεται και σε βενετικές εκδόσεις ελληνικών επιστολαρίων του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, αλλά ακόμη και σε εγχειρίδια των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα. Τέλος, γίνεται συσχετισμός του Επιστολαρίου με το υπόλοιπο συγγραφικό έργο και τη εν γένει δημόσια δράση του Παλαιολόγου, επιχειρείται ο εντοπισμός κοινών στοιχείων και μοτίβων στο Επιστολάριον και τα δύο μυθιστορήματά του (Ο Πολυπαθής, Ο Ζωγράφος), ενώ εξετάζεται και η δυνατότητα διαφορετικής χρήσης/ανάγνωσης του εγχειριδίου ως κάτι περισσότερο από ένα απλό εγχειρίδιο επιστολογραφίας, μέσω της ανάδειξης λογοτεχνικών χαρακτηριστικών και στοιχείων μυθοπλασίας που περιέχει. Από τα ευρήματα της εργασίας φαίνεται ότι ο Παλαιολόγος, χωρίς να απομακρυνθεί από το λογοτεχνικό του σύμπαν, κατάφερε να μετατρέψει την αλληλογραφία της «κοινωνίας» του Επιστολαρίου σε ένα κείμενο που μπορούσε όχι μόνο να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός επιστολογραφίας, αλλά και να αναγνωστεί ως μια σπονδυλωτή επιστολική αφήγηση του βίου και της πολιτείας των ανώνυμων επιστολογράφων του, από την οποία, κατά περίπτωση, οι χρήστες, ταυτιζόμενοι με τους υποτιθέμενους επιστολογράφους, μπορούσαν να αντλήσουν επιστολογραφικές συμβουλές και οι αναγνώστες, αποστασιοποιούμενοι ως παρατηρητές, να έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν για τις ζωές κάποιων άλλων. Η διατριβή πλαισιώνεται από εκτενή βιο-εργογραφική μελέτη για τον Παλαιολόγο, καθώς και από αναλυτική βιβλιογραφική καταγραφή των νεοελληνικών εγχειριδίων επιστολογραφίας από το 1625 έως τις αρχές του 20ού αιώνα.