Προσδιορισμός και αξιολόγηση κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών δεικτών για την ελληνική ύπαιθρο με τη χρήση σύγχρονων γεωγραφικών εργαλείων

Abstract

This study proposes a new methodological framework for the evaluation of the conditions in rural areas,focusing on the interactions.between nature and society, which affect the abilities of societies to face social and environmental pressures and challenges. The interactions are being shaped through the provision ecosystem goods and services to the human system, the needs and values of which determine the use of those services. In this sense, rural areas can be treated as Social – Ecological Systems (SES) with specific socioeconomic and ecological characteristics. The framework, used to evaluate the conditions of SESs of regional municipal administrative units in rural Greece, describes in clear steps and stages the assessment process and the.definition of indicators. Empirical research was carried out in Korinthia for the implementation and assessment of the framework. The interactions were studied in relation to the ecosystem services of the aquatic systems in the area. Stakeholders knowledge and perceptions were taken into account and the final assessment was carried out through the use of indicators related to the socioeconomic conditions and the provision of ecosystem services. In summary the long-term dependence of local societies on ecosystem services has put pressures on local ecosystems such as water and soil pollution, coastal erosion and the loss of forest land. These pressures are more evident on the coastal zone, while upland areas face mainly socioeconomic pressures. As a result, the mountainous SESs become the providers of ecosystem services and natural resources for the whole region, whereas the lowland and coastal areas provide the social services. In this sense, it is believed that mountainous mountain areas have to preserve and protect nature not only for their own benefit but also for the benefit of the whole region. Some of the biggest issues in the area is the limited cooperation of the managing bodies and stakeholders as well as the separate treatment of nature and society. These issues, coupled with the lack of an effective environmental policy, do not favour integrated actions, resulting in fragmented interventions. The idea of a sustainable or green development is dominant amongst the stakeholders where the commercialisation of nature is presented as an alternative to the to the degradation of agricultural activities. Lack of integrated projects coupled with the re-construction of nature and the countryside as “commercial products” has led areas where private initiative is dominated, to stand out. Such initiatives are the Environmental Museum of Stymphalia and the sports activities in Trikala, Xylokastro. Using the proposed framework promotes the need of increasing a comprehensive understanding of the nature-society relationship, while at the same time highlighting the particular characteristics that make up and shape the potential and weaknesses of a region under study.

Η διατριβή συμβάλει στη συζήτηση αξιολόγησης της υπαίθρου, εστιάζοντας στις δυναμικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ φύσης και κοινωνίας οι οποίες επηρεάζουν την δυνατότητα των κοινωνιών να αντιμετωπίζουν πιθανές περιβαλλοντικές και οικονομικές πιέσεις και προκλήσεις. Στη διαμόρφωση των αλληλεπιδράσεων συμβάλουν οι λειτουργίες του οικοσυστήματος, μέσα από τις οποίες παρέχονται αγαθά και υπηρεσίες στο ανθρώπινο σύστημα, οι ανάγκες και οι αξίες του οποίου καθορίζουν τη χρήση αυτών των υπηρεσιών. Οι περιοχές της υπαίθρου αντιμετωπίζονται ως Κοινωνικά-Οικολογικά Συστήματα (ΚΟΣ) με συγκεκριμένα κοινωνικά και οικολογικά χαρακτηριστικά. Για την αξιολόγηση λειτουργιών και αλληλεπιδράσεων χρησιμοποιήθηκε ένα νέο μεθοδολογικό πλαίσιο, το οποίο περιγράφει με ξεκάθαρα βήματα και στάδια τη διαδικασία αξιολόγησης και καθορισμού δεικτών για συστημάτα κλίμακας δήμου ή/και περιφερειακής ενότητας. Η εφαρμογή του πλαισίου πραγματοποιήθηκε μέσα από εμπειρική έρευνα στην ΠΕ Κορινθίας μελετώντας τις αλληλεπιδράσεις σε σχέση με τις οικοσυστημικές υπηρεσίες των υδατικών συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τις γνώσεις και τις απόψεις εμπλεκόμενων φορέων σχετικών με τη χρήση και τη διαχείριση των υδάτων. Η τελική αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση δεικτών οι οποίοι αφορούσαν τόσο στην κοινωνικοοικονομική κατάσταση των μελετημένων περιοχών όσο και στη δυνατότητα των υδατικών οικοσυστημάτων να παρέχουν οικοσυστημικές υπηρεσίες. Συνοπτικά, η συσχέτιση της ευημερίας των κοινωνιών της Κορινθίας με τις οικοσυστημικές υπηρεσίες σε βάθος χρόνου, έχει προκαλέσει πιέσεις στα οικοσυστήματα της περιοχής,ιδιαίτερα στο παράκτιο τμήμα ενώ οι ορεινές περιοχές αντιμετωπίζουν κυρίως κοινωνικοοικονομικές πιέσεις. Η κατασταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα τα ορεινά ΚΟΣ να μετατρέπονται σε παρόχους οικοσυστημικών υπηρεσιών και φυσικών πόρων ενώ οι πεδινές και παράκτιες περιοχές να είναι αυτές οι οποίες παρέχουν τις κοινωνικές υπηρεσίες. Σε αυτή τη λογική υποστηρίζεται ότι οι ορεινές περιοχές οφείλουν να συντηρήσουν και να προστατέψουν τη φύση όχι μόνο για δικό τους όφελος αλλά και για το όφελος ολόκληρης της περιοχής. Από τις σημαντικότερες ελλείψεις στο σύνολο της Κορινθίας είναι η περιορισμένη συνεργασία μεταξύ των φορέων καθώς και η τμηματική αντιμετώπιση της φύσης και της κοινωνίας. Τα ζητήματα αυτά σε συνδυασμό με την απουσία αποτελεσματικής περιβαλλοντικής πολιτικής δεν ευνοούν την πραγματοποίηση ολοκληρωμένων δράσεων, με αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται αποσπασματικές παρεμβάσεις διαχείρισης των πιέσεων. Η ιδέα της πράσινης ή αειφόρου ανάπτυξης κυριαρχεί ανάμεσα στους ερωτώμενους και η εμπορευματοποίηση της φύσης παρουσιάζεται ως εναλλακτική λύση στην υποβάθμιση των αγροτικών δραστηριοτήτων. Η απουσία οργανωμένων σχεδίων σε συνδυασμό με την η ανακατασκευή της φύσης και της υπαίθρου ως «εμπορικά προϊόντα» έχει οδηγήσει να ξεχωρίσουν περιοχές όπου κυριαρχεί η ιδιωτική πρωτοβουλία όπως είναι το Μουσείο Περιβάλλοντος στην Στυμφαλία, και οι αθλητικές δραστηριότητες στα Τρίκαλα της Δ.Ε. Ξυλοκάστρου. Η χρήση του προτεινόμενου εργαλείου προωθεί μια ολοκληρωμένη αντίληψη για την σχέση φύσης-κοινωνίας, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνθέτουν και διαμορφώνουν τις δυνατότητες και τις αδυναμίες μιας υπό μελέτης περιοχής