Ο νησιωτισμός ως παράμετρος στην εξέλιξη μικρών νησιωτικών κοινωνιών στις Κυκλάδες την περίοδο 18ου-19ου αιώνα: η περίπτωση της Θηρασίας

Abstract

The subject of the research is the study of the organization, the management and the evolution of the natural and the built environment of small insular communities in the Cyclades, in the 18th and 19th centuries. Insularity is the basic element that defines these places and inserts to the research the conceptual dipole isolation-communication. A case study is selected, the island Therasia, that belongs to the insular cluster Thera-Therasia and has remained intact from the violent development that has spoiled Thera to a great extent. The aim of the research is to recognize, analyze and study the processes of production of space, the needs, the decisions and the mechanisms of evolution in the Cyclades in the 18th and 19th centuries in the context of insularity. The elements that define insularity are researched and studied in the case study of Therasia. The study comprises two parts: a. theoretic and historic approaches and b. the in situ research. At the first part the basic notions of the thesis are defined as well as the conditions in the Cyclades and specially in Thera and Therasia in the context of insularity during the study period. The existing research in relation to the vernacular architecture in Greece and specially in Thera and Therasia is presented. The in situ research took place in Therasia and focused on the study, the analysis, the documentation and the comparison of three vernacular human settlements of the island, Agrilia, Manolas, Potamos in the context of insularity. The fact that the three settlements are preserved almost in their initial state and that there are very few contemporary interventions added to them, make the in situ research a very important tool for the documentation of the built environment as well as the context of everyday life of the society in Therasia during the 18th and 19th centuries. What is more, the few references in the existing bibliography on Therasia make the in situ research even more important; the latter adds to and completes the historic research. In the framework of the thesis, conversations took place with the locals.The findings of the in situ research and the theoretic and historic approaches are composed and in that way the natural and the built environment of small insular communities in the Cyclades, in the 18th and 19th centuries are studied and analyzed within the scope of insularity. The documentation and the analysis of the three vernacular human settlements in Therasia compose original research that lead to quantitative and qualitative results that are expressed for the first time so far. The types and the forms of the built environment are detected and documented, the processes of the production of space that defined relationships, patterns and networks that took place for a long duration of time in insular societies as that of Therasia are interpreted. In that way, the everyday life and the evolution of such insular societies that were organized by tradition during the study period is defined within the scope of insularity.

Αντικείμενο της έρευνας είναι η μελέτη της οργάνωσης, της διαχείρισης και της εξέλιξης του φυσικού και του ανθρωπογενούς χώρου μικρών νησιωτικών κοινωνιών του συμπλέγματος των Κυκλάδων τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Βασικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τους τόπους αυτούς είναι ο νησιωτισμός, που εισάγει στην έρευνα το εννοιολογικό δίπολο απομόνωση – επικοινωνία. Επιλέγεται μία περίπτωση μελέτης, η νήσος Θηρασία, που ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα Θήρας-Θηρασίας και παραμένει σχεδόν ανέπαφη από τη σύγχρονη βίαιη ανάπτυξη που έχει αλλοιώσει σε μεγάλο βαθμό τη γειτονική Θήρα. Στόχος της έρευνας είναι να διερευνηθούν, να εντοπιστούν και να μελετηθούν οι διαδικασίες παραγωγής χώρου, οι ανάγκες, οι αποφάσεις και εν τέλει οι μηχανισμοί και οι διεργασίες εξέλιξης στις Κυκλάδες τον 18ο και τον 19ο αιώνα στο πλαίσιο του νησιωτισμού. Οι συνιστώσες του νησιωτισμού διερευνώνται και μελετούνται στην ειδικότερη περίπτωση μελέτης, τη Θηρασία. Η μελέτη περιλαμβάνει δύο μέρη: τις θεωρητικές και ιστορικές προσεγγίσεις και την έρευνα πεδίου. Στο πρώτο τμήμα μελετούνται βασικές έννοιες της διατριβής καθώς και η κατάσταση στις Κυκλάδες και ειδικότερα στη Θήρα και τη Θηρασία στο πλαίσιο του νησιωτισμού την περίοδο μελέτης. Παρουσιάζεται η υπάρχουσα διεξαχθείσα έρευνα για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στην Ελλάδα και πιο ειδικά για τη Θήρα και τη Θηρασία. Η έρευνα στο πεδίο έλαβε χώρα στη Θηρασία και επικεντρώθηκε στη μελέτη, την ανάλυση, την τεκμηρίωση και τη συγκριτική θεώρηση τριών παραδοσιακών οικισμών, της Αγριλιάς, του Μανωλά και του Ποταμού στο πλαίσιο του νησιωτισμού. Η διατήρηση μεγάλου μέρους της αρχικής κατάστασης των οικισμών και οι λίγες σύγχρονες επεμβάσεις σε αυτούς, καθιστούν την έρευνα πεδίου πολύτιμο εργαλείο για την καταγραφή της οργάνωσης και της μορφής του ανθρωπογενούς χώρου στη Θηρασία αλλά και για τον ορισμό του χωρικού πλαισίου της δραστηριότητας της νησιωτικής κοινωνίας της Θηρασίας την περίοδο μελέτης. Εξάλλου, οι λίγες βιβλιογραφικές αναφορές στη Θηρασία καθιστούν εξαιρετικά σημαντική την έρευνα πεδίου, η οποία συμπληρώνει την ιστορική έρευνα. Στο πλαίσιο της εργασίας, έγιναν συζητήσεις με κατοίκους της Θηρασίας. Η εργασία συνθέτει τα ευρήματα της πρωτογενούς έρευνας πεδίου και των θεωρητικών και ιστορικών προσεγγίσεων προκειμένου να μελετήσει την οργάνωση, τη διαχείριση και την εξέλιξη του φυσικού και του ανθρωπογενούς χώρου μικρών νησιωτικών κοινωνιών του συμπλέγματος των Κυκλάδων τον 18ο και τον 19ο αιώνα στο πλαίσιο του νησιωτισμού. Η μελέτη, η τεκμηρίωση, η ανάλυση και η συγκριτική θεώρηση των τριών παραδοσιακών οικισμών της Θηρασίας που μελετούνται συνιστούν πρωτογενή έρευνα και οδηγούν σε ποιοτικά και ποσοτικά ευρήματα και διαπιστώσεις που διατυπώνονται για πρώτη φορά. Εντοπίζονται και καταγράφονται οι τύποι και οι μορφές του οικημένου χώρου, ερμηνεύονται διαδικασίες παραγωγής χώρου που όριζαν κοινώς αποδεκτές σχέσεις, διατάξεις και δίκτυα που ίσχυαν για μακρά περίοδο χρόνου σε νησιωτικές κοινωνίες όπως αυτή της Θηρασίας που είχαν ως ρυθμιστικό παράγοντα την παράδοση. Έτσι, διαμορφώνεται η εικόνα της καθημερινής ζωής των κοινωνιών και της εξέλιξής τους την περίοδο μελέτης στο πλαίσιο του νησιωτισμού.