Το γράμμα του νόμου ως κείμενο και η ερμηνεία του στο πλαίσιο του ελληνικού αστικού κώδικα: σύγχρονα σημειωτικά σχήματα και η συνέπεια τους στην ερμηνεία των διατάξεων του αστικού κώδικα

Abstract

This study, starting from the traditional methodology of interpretation of the rule of law in Greek Private Law and tracing the origins of this tradition in the period of the symbolic European codifications, attempts to redefine the Letter of the law and its value in legal interpretation. The literal interpretation is seen by the traditional view as the starting point and the limit of the interpretation of the Civil Code. Through Saussurian and Derridian semiotic schemas, the Letter of the Civil Code and its interpretation are perceived as part of an interdisciplinary dialogue, in which the methodology of Private Law meets the philosophy of law, the philosophy of language and semiotics. The main purpose of this thesis is to demonstrate that the textual nature of the letter of positive law creates the necessity for legal interpretation to follow the developments in related sciences, such as semiotics. If the aim of the interpreter and practioner is to find the normative meaning of the rule of law, the way this rule functions as a text and communicates meanings are crucial issues. More specifically, the study analyzes the understanding of meaning and semiosis on which the interpretational tradition of Private Law is based. Language and normative texts are considered to be representations of unique and consistent, preexisting meanings. Saussurian sign and Derridian deconstruction are used as critical tools to indicate the inefficiencies of the traditional interpretative schema and reshape the interpretation in a new concept, without rejecting the value of every specific traditional method of interpretation (literal; systematic; historic; teleological). The court’s interpretation of marriage (1350 CC and 1367 CC) in the decisions that denied the possibility of marriage under the Greek Civil Code to two same sex couples is used as an applied example. The analysis of the court’s decisions consists an application of the theoretical findings made previously, in respect to traditional legal interpretation and Saussurian and Derridian view about semiosis and meaning. Overall, the interdisciplinary dialogue, results in a strengthening and an enrichment of the traditional methodology, by considering classic interpretative methods as important - although not exclusive - tools of tracing the normative meaning of the letter of a rule. This concept of interpretation also strengthens the role of the reasoning of judicial decisions, which under this approach becomes decisive in order for courts to demonstrate and justify their interpretive choices.

Η παρούσα μελέτη, εκκινώντας από την παραδοσιακή μεθοδολογία ερμηνείας των διατάξεων του ελληνικού Αστικού Δικαίου και διερευνώντας ενδεικτικά τις ιστορικές της καταβολές την περίοδο μεγάλων Ευρωπαϊκών κωδικοποιήσεων, επιχειρεί να επαναπροσεγγίσει το Γράμμα του νόμου και την αξία του στην ερμηνεία. Η Γραμματική ερμηνεία του νόμου θεωρείται από την κρατούσα άποψη, η αφετηρία και το όριο του ερμηνευτή των διατάξεων του Αστικού Κώδικα. Με τη βοήθεια της ενδεικτικής αναδρομής στις καταβολές αυτής της μεθοδολογίας αλλά και της μελέτης σύγχρονων θεωριών για τη γλώσσα, το Γράμμα του Αστικού Κώδικα και η ερμηνεία του γίνονται αντιληπτά στο πλαίσιο ενός διεπιστημονικού διαλόγου, στον οποίο συμμετέχει η μεθοδολογία του Ιδιωτικού Δικαίου και η φιλοσοφία του δικαίου, η φιλοσοφία της γλώσσας και η σημειολογία. Σκοπός της μελέτης είναι να καταδείξει την αναγκαία σχέση του Γράμματος του Αστικού Κώδικα, ως κειμένου, με τους προβληματισμούς για τη γλωσσική σημείωση και τις εξελίξεις των συναφών επιστημών. Αν ρόλος του ερμηνευτή είναι η ανεύρεση του κανονιστικού νοήματος του κανόνα δικαίου, η δυνατότητα και ο τρόπος αυτού του κανόνα, ως κειμένου, να επικοινωνεί νοήματα είναι κρίσιμα ζητήματα. Η μελέτη συμβάλλει στην κατάδειξη αυτής της προβληματικής, της σχέσης του Γράμματος του Κώδικα με τη σημείωση. Ειδικότερα, επιχειρεί μια ενδεικτική διερεύνηση των δυνατοτήτων του Γράμματος να επικοινωνεί κανονιστικά νοήματα, την ανάδειξη των σημειωτικών σχημάτων που υπονοούνται από την παραδοσιακή μεθοδολογία του Ιδιωτικού Δικαίου και την εφαρμογή ενός σύγχρονου σημειωτικού σχήματος, εκείνου της αποδόμησης, στην ερμηνεία των διατάξεων του Αστικού Κώδικα. Ως εφαρμοσμένο παράδειγμα χρησιμοποιούνται οι νομολογιακές ερμηνείες των 1350 ΑΚ και 1367 ΑΚ, όπως αυτές αποτυπώνονται στα αιτιολογικά των πρωτόδικων αποφάσεων που έκριναν ως ανυπόστατους τους πολιτικούς γάμους δύο ομόφυλων ζευγαριών. Στόχος της ανάλυσης των συγκεκριμένων αποφάσεων είναι η εφαρμογή των θεωρητικών διαπιστώσεων που έγιναν προηγουμένως αναφορικά με τη νομική ερμηνεία και τα σημειωτικά σχήματα στην ερμηνευτική πράξη και ανάλυση. Συνολικά ο διεπιστημονικός αυτός διάλογος, καταλήγει σε μια ενίσχυση και έναν εμπλουτισμό της παραδοσιακής μεθοδολογίας, εντάσσοντας την σε ένα σημειωτικό σχήμα κατανόησης. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαν να παρακαμφθούν πιθανές αδυναμίες της παραδοσιακής μεθοδολογίας, να κατανοηθεί η ερμηνεία των διατάξεων του Αστικού Κώδικα σε αναγκαίο διάλογο με μια θεωρία για τη γλώσσα και τη σημασία και να ενισχυθεί τελικά ο ρόλος της αιτιολογίας των δικαστικών αποφάσεων, ο οποίος στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης για το Γράμμα και την ερμηνεία του αναδεικνύεται κρίσιμος.