Τα κοινωνικά και βιοηθικά προβλήματα της τρίτης ηλικίας: θεολογική και ποιμαντική θεώρηση

Abstract

The third, chronologically, age of man has not yet been studied as should in the historical texts. In ancient Greece the elderly persons considered respected and worthy of honor and during the Byzantine Empire established for the first time in world history, institutions exclusively for seniors, which called gerokomeia. There are many stereotypes listed in the elderly which are all offensive and false. The elderly provide important services to the family, society and the Church. There are many references to old age in the Bible, the Fathers of the Church and the ecclesiastical liturgical books. Older people face many social problems. The most important are housing problems and the social isolation they experience. The elderly face abuse problems in their family and also has increased the percentage of elderly people who commit suicide, alcoholics, lonely and illiterate. Older people face, in the field of bioethics, euthanasia problems, transplants and assisted reproduction issues. Intense is the pastoral concern of the Orthodox Church for the problems of the elderly. The priests care for the elderly, volunteering cultivated and established elders roofs. Inside the Church the fear of death disappears through the resurrection of Christ and the holy sacraments. There are more than one hundred nursing homes across Greece who care for our elderly fellow.

Η μελέτη αυτή σκοπό έχει να ασχοληθεί με τα βιοηθικά και κοινωνικά προβλήματα που αναφύονται κατά την τελευταία, χρονικά, περίοδο της επίγειας ζωής του ανθρώπου. Ο σκοπός της παρουσίασης αυτών των προβλημάτων είναι να φανεί το μέγεθος και η σημασία τους για την ποιότητα ζωής ενός ηλικιωμένου. Στον αντίποδα επιχειρείται η παρουσίαση της μεγάλης σπουδαιότητας και της χρησιμότητας των ηλικιωμένων στον κοινωνικό και τον εκκλησιαστικό χώρο. Στη στοχοθεσία της μελέτης αυτής, και εδώ έγκειται η πρωτοτυπία της, είναι και η ενεργοποίηση του θεολογικού ενδιαφέροντος για την υποτιμημένη και ανεξερεύνητη τρίτη ηλικία, που οι τρόφιμοί της τόσα έχουν να προσφέρουν σε κοινωνικό και ενοριακό επίπεδο. Δυστυχώς οι ηλικιωμένοι παραμένουν, εν πολλοίς, ανεκμετάλλευτοι στο ενοριακό ποιμαντικό έργο, παρότι οι ίδιοι έχουν αστείρευτα αποθέματα δυνάμεων και σοφίας, που μπορούν πολύ εύκολα να αντικαταστήσουν τις φθίνουσες σωματικές τους δυνάμεις. Η μελέτη χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η δύσκολη προσπάθεια να ορισθεί ο όρος τρίτη ηλικία. Στη συνέχεια επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή του γήρατος, στο διάβα της ιστορίας. Εξετάζεται το γήρας στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Παρουσιάζονται οι αρχαιοελληνικές απόψεις για το γήρας, που σε γενικές γραμμές είναι θετικές, χωρίς να λείπουν και οι αντίθετες φωνές. Στα χρόνια της Ελληνοβυζαντινής περιόδου παρουσιάζονται, για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, οργανωμένα γηροκομεία και οργανωμένη φιλανθρωπία για ηλικιωμένους. Μετά την ιστορική αναδρομή, εξετάζονται και απορρίπτονται τα απαράδεκτα στερεότυπα και οι διάφοροι μύθοι, που προσβάλλουν τους ηλικιωμένους. Στο δεύτερο μέρος του κεφαλαίου παρουσιάζεται η τεράστια προσφορά των ανθρώπων τρίτης ηλικίας στον οικογενειακό, κοινωνικό και εκκλησιαστικό χώρο. Έρχονται στην επιφάνεια η αξία, η σοφία και η δυναμική της τρίτης ηλικίας, που δεν έχει εξετασθεί επαρκώς. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια αναλυτική παρουσίαση του γήρατος στην εκκλησιαστική γραμματολογία. Πρώτα εξετάζεται η τρίτη ηλικία στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, ακολούθως στην Πατερική γραμματεία και τέλος στα υμνογραφικά κείμενα της Ορθοδόξου Εκκλησίας (κείμενα Θ. Λειτουργιών, ιερών μυστηρίων, λειτουργικών βιβλίων του ενιαυτού). Οι περισσότερες αναφορές για το γήρας βρίσκονται στην Παλαιά Διαθήκη. Είναι γεγονός ότι οι θεόπνευστοι συγγραφείς, οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι ιεροί Υμνογράφοι, εκφράζονται με κολακευτικά λόγια για τους ηλικιωμένους. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται τα κοινωνικά προβλήματα που αναφέρονται αποκλειστικά στην τρίτη ηλικία. Αυτά είναι προβλήματα διαμονής και κατοικίας, ο ιδρυματισμός και η προβληματική του, η κοινωνική απομόνωση και ο κοινωνικός αποκλεισμός που υφίσταται σήμερα ένας ηλικιωμένος καθώς και η κακοποίηση που βιώνει στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας. Τέλος παρουσιάζονται και κάποιες ομάδες ηλικιωμένων, που από μόνες τους θεωρούνται κοινωνικό πρόβλημα (μοναχικοί, αυτόχειροι, αλκοολικοί, αναλφάβητοι). Στο τέταρτο κεφάλαιο επιχειρείται μια παρουσίαση της χριστιανικής Ηθικής και Βιοηθικής, αντιπαρατιθεμένη με τη φιλοσοφική Ηθική και Βιοηθική, που έχει κατακλύσει τον σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής. Εξετάζονται τα βιοηθικά προβλήματα που αποκλειστικά στοχεύουν την τρίτη ηλικία όπως αυτό της ευθανασίας, των μεταμοσχεύσεων, της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζεται το ποιμαντικό ενδιαφέρον της Εκκλησίας για τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας. Αναλύεται η ποιμαντική του ιερέως απέναντι στους ηλικιωμένους ενώ τονίζεται παράλληλα και η προσφορά, κυρίως η εθελοντική, των ηλικιωμένων στο ενοριακό έργο. Επειδή ο ηλικιωμένος βρίσκεται στο κατώφλι του θανάτου, τονίζεται η υπέρβαση αυτού, μέσα στη ζωή της Εκκλησίας. Προς τούτο παρουσιάζονται οι θέσεις των δύο συγχρόνων, λαοφιλών αγίων, Παϊσίου και Πορφυρίου, για το μυστήριο του θανάτου. Παρατίθεται επίσης σχετικός κατάλογος εκκλησιαστικών γηροκομείων για να φανεί το έμπρακτο ενδιαφέρον της Εκκλησίας για τους ηλικιωμένους. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της μελέτης αυτής.